γράφει η Δήμητρα Καλλινίκου, ερευνήτρια πολιτισμικής ανθρωπολογίας και λαογραφίας
Το άρθρο δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στο 1ο τεύχος του περιοδικού Unlocking the Truth
Αρχαιολογικά ευρήματα που για χρόνια παρέμενε μυστήριο ποια ήταν η πραγματική τους χρήση, όπως ο Υπολογιστής του Παλαιοκάστρου (14ος - 19ος αιώνας π.Χ) ή ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων (1ος αιώνας π.Χ.), σήμερα ξέρουμε ότι ήταν ακριβέστατα αστρονομικά όργανα που υπολόγιζαν τις κινήσεις και τις εκλείψεις ηλίου και σελήνης, τις ισημερίες και τα ηλιοστάσια. Αυτά τα ευρήματα συναρπάζουν τους επιστήμονες καθώς παρατηρούνται αστρονομικές γνώσεις σε εποχές που δεν φανταζόμασταν ότι υπήρχαν και φανερώνουν την ανάγκη του ανθρώπου να κατανοήσει το Σύμπαν και τα άστρα που έβλεπε. Τα αποτυπώματα όμως των αστρονομικών παρατηρήσεων δεν τα βρίσκουμε μόνο στα αρχαιολογικά ευρήματα που φέρνει στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη. Τα βρίσκουμε αν κοιτάξουμε καλά μέσα στις ιστορίες, στους μύθους, στις λατρείες και στην καθημερινή ζωή των πολιτισμών που παρουσιάζουν κοινές αναφορές μέσα από την λατρεία ιερών ζώων και συμβόλων. Αυτά είναι οι αιώνιοι μάρτυρες μιας συνεχούς αστρονομικής αλλαγής, ενός φυσικού φαινομένου που λαμβάνει χώρα κάθε 25.795 χρόνια και ανακάλυψε ο Ίππαρχος τον 2ο αιώνα π.Χ..
Το φαινόμενο ονομάζεται μετάπτωση του άξονα περιστροφής της Γης και αφορά την κυκλική κίνηση του πλανήτη μας ώσπου να διαγράψει έναν νοητό κώνο. Κατά την διάρκεια αυτής της κίνησης αλλάζει η εικόνα του έναστρου ουρανού και ο πολικός αστέρας, όπου σήμερα για εμάς είναι ο αστέρας α του αστερισμού της Μικρής Άρκτου. Κάθε περίπου 2.150 χρόνια πραγματοποιείται μετακίνηση των σημείων ισημερίας σε διαφορετικό ζωδιακό αστερισμό. Ενδεικτικά, κάθε τέτοια αλλαγή χαρακτηρίζεται ως εποχή του εκάστοτε ζωδιακού αστερισμού. Έτσι, ο Ήλιος κατά την εαρινή ισημερία από το 10.800 – 8.650 π.Χ. βρισκόταν στην περιοχή του αστερισμού του Λέοντα, έπειτα στου Καρκίνου 8.650- 6.500 π.Χ., στων Διδύμων 6.500 – 4.350 π.Χ., στου Ταύρου 4.350-2.200 π.Χ., στου Κριού 2.200 – 50 π.Χ., στου Ιχθύ από 50 π.Χ. – 2.100 και στου Υδροχόου που θα είναι το 2.100- 4.250. Κάθε αστερισμός συμβολίζεται από ένα ιερό ζώο, το οποίο έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στους μύθους των λαών και έχει λατρευτεί ως θεός. Περισσότερα στοιχεία βρίσκουμε από την εποχή του Ταύρου και έπειτα, γιατί τότε συμπίπτει η άνθηση των θρησκειών και συναντάμε θεούς με την μορφή ταύρου και κριού σε όλους τους πολιτισμούς της Μεσογείου, της Εγγύς Ανατολής αλλά και της Ασίας. Κάθε ζωδιακή εποχή παρατηρούμε επομένως πως σηματοδοτεί θρησκευτικές και πολιτισμικές αλλαγές.
Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΤΑΥΡΟΥ
Στην Ελλάδα βρίσκουμε διάφορους μύθους και λατρευτικές γιορτές που σχετίζονται με τον αστερισμό του Ταύρου. Ο Δίας αρπάζει την Ευρώπη από την Φοινίκη με την βοήθεια ενός λευκού ταύρου που αναδύεται από την θάλασσα και την μεταφέρει στην Κρήτη. Η δεύτερη εκδοχή του μύθου θέλει τον ίδιο τον Δία να μεταμορφώνεται σε λευκό ταύρο. Στην Κρήτη ζευγαρώνουν και η Ευρώπη γεννά τρεις γιους, τον Μίνωα, τον Ραδάμανθυ και τον Σαρπηδόνα. Η συνέχεια του μύθου αφορά τους άθλους του Ηρακλή, όπου για να κερδίσει ο ίδιος την ελευθερία του από τον Ευρυσθέα ξεκινά τους 12 άθλους του. Στον έβδομο άθλο πηγαίνει στην Κρήτη ώστε να σταματήσει την καταστροφή και τον τρόμο που έχει προκαλέσει ο λευκός ταύρος του Δία. Τα καταφέρνει και τον μεταφέρει στις Μυκήνες όπου τον αφιερώνουν στην θεά Ήρα. Εκείνη όμως τον ελευθερώνει κι έτσι ο Ταύρος βρίσκεται στον Μαραθώνα που πέφτει νεκρός από τον Θησέα. Ο Θησέας είναι εκείνος που σκότωσε τον Μινώταυρο, γιο του ταύρου του Δία και της Πασιφάης, γυναίκας του Μίνωα.
Άλλος μύθος αφορά την Ιώ, κόρη του βασιλιά του Άργους Ίναχου. Ο Δίας την έκανε ερωμένη του και η Ήρα ζήλεψε. Ο Δίας για να προστατέψει την Ιώ την μεταμόρφωσε σε λευκή αγελάδα. Φύλακας της ορίστηκε ο Άργος που είχε εκατοντάδες μάτια. Η Ήρα όμως κατάφερε να την τιμωρήσει στέλνοντας της μία αλογόμυγα, κι έτσι την Ιώ την έπιασε μανία και βασανιζόταν. Τότε ο Δίας έστειλε τον Ερμή να την ελευθερώσει, κι εκείνη άρχισε να διασχίζει την Ελλάδα, το Βόσπορο, έφτασε στην Ασία και τελικά κατέληξε στην Αίγυπτο. Εκεί μεταμορφώθηκε ξανά σε άνθρωπο και γέννησε τον γιο του Δία τον Έπαφο, από τον οποίο προέρχονται οι βασιλιάδες της Αιγύπτου. Μία παραλλαγή του μύθου λέει πως η ίδια η Ήρα μεταμορφώθηκε σε αγελάδα με τρία χρώματα και για αυτό η θεά απεικονίζεται κάποιες φορές με κεφάλι αγελάδας. Ο Ηρόδοτος αναφέρει πως οι ιέρειες της Ήρας φορούσαν επίσης προσωπεία αγελάδας. Τα τρία χρώματα της αγελάδας ίσως ήταν οι τρεις φάσεις της σελήνης, ενώ ο Άργος ήταν ο ουρανός που την παρατηρεί ώσπου να χαθεί.
Η εποχή του Ταύρου εμπεριέχει το τέλος της Νεολιθικής εποχής και την αρχή της εποχής του Χαλκού. Μια περίοδο όπου ο άνθρωπος έχει εγκαταλείψει την νομαδική ζωή, ζει σε οργανωμένους οικισμούς που παίρνουν την μορφή πόλεων, έχει αναπτύξει την γεωργία, την κτηνοτροφία και την εξημέρωση ζώων που βοηθούν πια στην καλλιέργεια της γης. Αναπτύσσεται η οικονομία και το εμπόριο ανθίζει. Τέχνες όπως η υφαντουργία και η κεραμική γίνονται ολοένα και πιο πολύπλοκες, με χρώματα και μοτίβα. Η κατεργασία ορυκτών όπως ο χαλκός, ο άργυρος και ο χρυσός θα δώσουν μοναδικά τεχνουργήματα, όπως κοσμήματα, ειδώλια, σκεύη καθημερινής χρήσης αλλά και λατρευτικά αντικείμενα. Είναι η εποχή που εμφανίζονται τα μεγαλιθικά μνημεία που θαυμάζουμε έως σήμερα όπως οι Πυραμίδες της Αιγύπτου, το Stonehenge αλλά και πλήθος μενίρ στην Γαλλία. Οι τάφοι των νεκρών εμπλουτίζονται με ολοένα και περισσότερα κτερίσματα, ένδειξη της πίστης για την μετά θάνατον ζωή. Οι κατοικίες κτίζονται όλο και πιο πολύπλοκες, ανεγείρονται ηγεμονικά κτίρια, οι πόλεις οχυρώνονται, ανακαλύπτεται η γραφή και δημιουργούνται οι πρώτοι θολωτοί τάφοι. Οι πρώτοι μεγάλοι πολιτισμοί εμφανίζονται στην Μεσοποταμία όπως οι Σουμέριοι, οι Ακκάδες, οι Χετταίοι αλλά και ο Ινδικός πολιτισμός, οι Αιγύπτιοι, οι Μινύες, οι Μινωίτες και οι Μυκηναίοι. Πολιτισμοί που άφησαν ανεξίτηλη την ταυτότητα τους στο πέρασμα της ιστορίας. Εμφανίζονται οι πρώτοι κοσμογονικοί μύθοι στην προσπάθεια του ανθρώπου να εξηγήσει την ζωή και ότι έβλεπε γύρω του. Οι πρώτοι μύθοι έρχονται από την Εγγύς Ανατολή, όπου εμφανίζονται μύθοι για την Μητέρα θεά που γέννησε τα πάντα. Πολλοί μύθοι αφορούν το ζευγάρωμα της Μητέρας θεάς με τον Ταύρο αλλά και θεούς με την μορφή ταύρου.
Η ανάγκη του ανθρώπου για επιβίωση τον έστρεψε στα άστρα, στον υπολογισμό της αλλαγής των εποχών που καθόριζαν οι ισημερίες, δύο ημερομηνίες σημαντικές για την έναρξη της καρποφορίας αλλά και του χειμώνα, όπου τον σπόρο τον αγκάλιαζε η γη μέχρι την άνοιξη που άρχιζε να βγαίνει στο φως. Στην Αθήνα τελούνταν τα Βουφόνια, γιορτή που λάμβανε χώρα στο τέλος του αλωνίσματος και αφορούσε την θυσία βοδιού. Η διαδικασία της θυσίας διέφερε από τις άλλες γιατί το θυσιαζόμενο βόδι αιφνιδιαζόταν την ώρα που έτρωγε. Πέρα από τον σκοπό της θυσίας που ήταν η καρποφορία της γης, μάλλον σχετίζεται και με την πρόκληση βροχής. Άλλη γιορτή είναι τα Ταυροκαθάψια στην Μινωική Κρήτη, αφιερωμένα στον Ποσειδώνα. Οι νέοι προσπαθούσαν να πιάσουν τον ταύρο από τα κέρατα, να ανέβουν στην ράχη του και να κάνουν διάφορες φιγούρες. Ακόμα, ο θεός Διόνυσος εικονίζονταν και με την μορφή ταύρου.
Ο Ταύρος είναι σύμβολο της εξουσίας, της γεωργίας, της γονιμοποίησης, της ζωτικότητας και της αναγέννησης. Τα αρχαιολογικά ευρήματα σε όλη την Μεσόγειο εντοπίζουν τον ταύρο σε αγγεία, σφραγίδες, νομίσματα και κοσμήματα. Τα κέρατα του ταύρου είναι σύμβολα γονιμότητας αλλά και της σελήνης, γιατί το σχήμα τους παραπέμπει στην πανσέληνο. Ο βασιλιάς του ουρανού εκείνης της περιόδου είναι συμβολικά και ο επίγειος, έτσι το κυνήγι του ταύρου είναι ένδειξη σωματικής υπεροχής. Τα κέρατα στην Μινωική Κρήτη κοσμούν το βασιλικό παλάτι ενώ οι Φαραώ θάβονται με κέρατα ταύρων. Στην Αίγυπτο ο Ηρόδοτος αναφέρει πως οι αγελάδες ήταν ιερά ζώα. Έχουν βρεθεί στοιχεία για τελετουργικές θυσίες ταύρων αλλά και σαρκοφάγοι με εικονιζόμενους ταύρους ενώ η Ίσις παριστάνεται με κέρατα βοδιού. Τα κέρατα χρησιμοποιούνται σε τελετές που αφορούν την πρόκληση βροχής. Τελετουργική θυσία του ταύρου βρίσκεται και στην ζωοφόρο του Παρθενώνα. Γύρω στο 2.000 π.Χ. ο Απόλλωνας στην Κύπρο εικονίζεται με κέρατα, ενώ στην Πέλλα, η Αθηνά έχει στην περικεφαλαία της κέρατα και θεωρείται προστάτης των βοδιών.
Ο θεός Βάαλ στην Μεσοποταμία παριστάνεται με κέρατα που παραπέμπουν σε ταύρο και είναι θεός της βροχής. Στην Βίβλο όταν ο Μωυσής επιστρέφει στην έρημο του Σινά, οι Ισραηλίτες έχουν κατασκευάσει και λατρεύουν έναν χρυσό ταύρο, κατάλοιπο της παλιάς λατρείας. Στην Αίγυπτο το 3.000 π.Χ. εμφανίζεται η λατρεία του θεού Ταύρου Άπι, του μεταμορφωμένου θεού της σελήνης που γεννήθηκε από μια αγελάδα. Στο έπος του Γκιλγκαμές που χρονολογείται το 3.000 π.Χ. ο ημίθεος Γκιλγκαμές δεν ανταποκρίνεται στον έρωτα της θεάς Ιστάρ κι εκείνη ζητά από τον πατέρα της να δημιουργήσει έναν ουράνιο ταύρο να καταστρέψει την πόλη του. Ο Γκιλγκαμές όμως με την βοήθεια του συντρόφου του Ενκιντού, σκοτώνει τον ουράνιο Ταύρο και σώζει τους ανθρώπους. Ο θεός Μίθρας αν και εμφανίζεται στο τέλος της εποχής του κριού, έχει ρίζες στην αρχαία θρησκεία των Περσών, τον ζωροαστρισμό. Ο Μίθρας φέρεται να σκοτώνει έναν ταύρο και ο θάνατος του σηματοδοτεί την νέα εποχή, την αναγέννηση της φύσης, ενώ η θυσία του ταύρου ήταν κεντρική στην λατρεία του Μιθραïσμού. Στην Ινδία η αγελάδα θεωρείται ιερό ζώο ως σήμερα. Η θεά Kamadhenu συμβολίζει την μητέρα γη, είναι θέα αγελάδα που παριστάνεται κάποιες φορές με γυναικείο κεφάλι και φτερά, ενώ δεν λατρευόταν σε ναούς αλλά στα ίδια τα ζώα. Στην Ινδία είναι παράνομη η θανάτωση μιας αγελάδας, ζουν ελεύθερες και σε κανένα περιορισμό. Είναι αξιοσημείωτο πως ο Ινδουισμός, είναι η αρχαιότερη θρησκεία του κόσμου, καθώς γεννήθηκε μέσα στην εποχή του Ταύρου και παραμένει μια από τις πολυπληθέστερες. Στην δυτική Αφρική υπήρχε επίσης λατρεία της αγελάδας. Την νύχτα τοποθετούσαν στα κέρατα ομοιώματος αγελάδας μία χρυσή σφαίρα που συμβόλιζε τον ήλιο. Επίσης μέρος μια ετήσιας γιορτής ήταν να οδηγούν τις αγελάδες τους σε έναν ιερό βάλτο και να κάνουν μια μορφή εξαγνιστικής τελετής. Σε άλλη γιορτή κάθε επτά χρόνια πίστευαν πως ο ιερός ταύρος βγαίνει από την θάλασσα και συνήθιζαν να κάνουν ανθρωποθυσία.
Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΚΡΙΟΥ
Ο αστερισμός του Κριού έχει συνδεθεί με τον μύθο του χρυσόμαλλου δέρατος. Ο μύθος λέει πως στην Βοιωτία είχε πέσει λιμός και ο βασιλιάς Αθάμας για να σταματήσει το κακό ζήτησε την βοήθεια του μαντείου των Δελφών. Η γυναίκα του όμως διέταξε τους απεσταλμένους του να του πουν ότι το μαντείο ζήτησε να θυσιάσει τα δύο του παιδιά. Η μητέρα τους τότε η Νεφέλη ζήτησε βοήθεια από τον Ερμή, ο οποίος έστειλε ένα χρυσόμαλλο κριάρι που πέταξε στην Βοιωτία και έσωσε τα παιδιά, Έλλη και Φρίξο, από την θυσία. Ενώ όμως βρισκόντουσαν πάνω από την Κολχίδα του Πόντου η Έλλη έπεσε στην θάλασσα και γι’ αυτό δόθηκε και η ονομασία Ελλήσποντος. Ο Φρίξος θυσίασε το κριάρι και πρόσφερε το δέρας του στον βασιλιά της Κολχίδας. Εκείνος, το τοποθέτησε στο ιερό άλσος του Άρη το οποίο φρουρούσε ένας δράκος. Στα Αργοναυτικά, η ιστορία του δέρατος συνεχίζεται με τον Ιάσωνα που καταφέρνει και κλέβει το χρυσόμαλλο δέρας.
Η εποχή του Κριού εμπεριέχει το τέλος των μεγάλων πολιτισμών και το απόγειο του ελληνικού πολιτισμού. Είναι η εποχή που γεννιούνται η ιστορία, η φιλοσοφία, οι επιστήμες και οι τέχνες. Η αφήγηση των κατορθωμάτων των ηρώων διαμόρφωσε τους ηθικούς κανόνες και τις αξίες ενώ οι εχθροπραξίες μεταξύ των λαών και των φυλών ήταν πολύ συχνές και καθόριζαν τα γεωγραφικά σύνορα. Τα συγγράμματα εκείνης της εποχής μορφοποίησαν τις κοινωνίες μας, έγιναν αναπόσπαστο κομμάτι τους και σημείο αναφοράς έως σήμερα. Στην κεντρική Αμερική εμφανίζεται ο πολιτισμός των Μάγια, αναπτύσσεται ο Κινέζικος πολιτισμός, ο λαός των Περσών και στο τέλος της εποχής του Κριού η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Όλοι αυτοί οι πολιτισμοί μας άφησαν κληρονομιά τα εκπληκτικής αρχιτεκτονικής μνημεία τους. Στο τέλος της εποχής του Κριού εμφανίζεται και ο Βουδισμός.
Ο Κριός συνδέεται με την λατρεία του Ήλιου. Στην Βίβλο, ο Αβραάμ ήταν έτοιμος να θυσιάσει τον γιο του Ισαάκ, ο Θεός όμως βλέποντας την αφοσίωση του σε Εκείνον, του ζητά να σταματήσει και να θυσιάσει ένα θεόσταλτο κριάρι. Στην δέκατη πληγή του Φαραώ ο Μωυσής ζητάει από τους Ισραηλίτες να φάνε ένα αρνί και να ραντίσουν το σπίτι τους με το αίμα του ώστε να προστατευτούν από τον θάνατο. Στην αρχαία Αίγυπτο ο Άμμωνας συμβολίζεται με κέρατα κριού καθώς ο μύθος λέει πως όταν χρειάστηκε να γίνει ορατός έγδαρε ένα κριάρι και φόρεσε το δέρμα του. Υπήρχε μία ετήσια τελετουργία κατά την οποία θυσίαζαν ένα κριάρι, το αποκεφάλιζαν και το έγδερναν σε ανάμνηση της εμφάνισης του. Στην Ελλάδα, τα Κάρνεια μυστήρια γιορτάζονταν κάθε τέσσερα χρόνια στην Σπάρτη και το Άργος στο τέλος του καλοκαιριού. Θεωρούνται γιορτή των Λακεδαιμόνων, διαρκούσαν εννιά μέρες και τελούνταν προς τιμήν του Καρνείου Απόλλωνα, ο οποίος εικονίζονταν με κέρατα κριαριού και θεωρούνταν προστάτης των ποιμένων και των κοπαδιών. Άλλη εκδοχή για την προέλευση των Καρνείων είναι πως ήταν αφιερωμένα στον θεό Κάρνο, που είχε μορφή κριαριού και έπειτα ταυτίστηκε με τον Απόλλωνα. Στα μυστήρια θυσίαζαν ένα κριάρι που το είχαν μεγαλώσει για αυτόν τον σκοπό. Άλλη τελετή ήταν το Κριοβόλιο που πραγματοποιούνταν στην Αττική και εμπεριείχε τελετή θυσίας κριαριού στην Κυβέλη, ενώ όσοι περνούσαν την τελετή μύησης ραντίζονταν με το αίμα του ζώου. Παρόμοια τελετή γινόταν με θυσία ταύρου και ονομαζόταν ταυροβόλιο. Στο Σουδάν ο θεός του Ουρανού θεωρείται υπεύθυνος για τις φυσικές καταστροφές και παριστάνεται ως κριάρι. Στην Νιγηρία και το Μπενίν συνηθίζονταν οι θυσίες ταύρων και κριαριών.
Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΙΧΘΥ
Η μυθολογία δίνει δύο διαφορετικές εκδοχές για τον αστερισμό των Ιχθύων. Την εποχή της Γιγαντομαχίας, η Αφροδίτη και ο Έρωτας προσπαθούν να σωθούν από τον γίγαντα Τυφωέα. Τους κυνηγά από τον Όλυμπο μέχρι τον Ευφράτη και εκείνοι πέφτοντας στο νερό μεταμορφώνονται σε ψάρια. Μία άλλη εκδοχή του μύθου λέει πως ήρθαν δύο ψάρια δεμένα στις ουρές για να πιαστούν επάνω τους και να τους σώσουν. Άλλος μύθος συνδέει την προέλευση τους με τον θεό Ποσειδώνα και τα δύο δελφίνια που τον συνόδευαν.
Οι θρησκείες που διαμορφώθηκαν στην αρχή της εποχής του Ιχθύ παραμένουν ίδιες με σήμερα. Σαν αποτέλεσμα, αναγνωρίζουμε πως μας ενώνουν πολλά περισσότερα από όσα νομίζουμε με τους ανθρώπους σε όλη την διάρκεια της εποχής που εντασσόμαστε. Το τέλος της εποχής του Κριού και η αρχή της εποχής του Ιχθύ συμπίπτει με την εποχή που έζησε ο Χριστός. Βασιλιάς του Ουρανού είναι ο Ιχθύς όπως κι ένα από τα σύμβολα του Χριστού. Τον βρίσκουμε σε αγιογραφίες εκκλησιών και εικόνες, ενώ είναι γνωστά τα αρχικά Ιησούς Χριστός Θεού Υιός Σωτήρ. Ο Χριστός επίσης αναφέρεται και ως ο αμνός του θεού, ο θυσιαζόμενος αμνός που συμβολίζει την Σταύρωση Του. Στην αλλαγή της εποχής του Κριού με του Ιχθύ υπήρξε και ένα αστρονομικό φαινόμενο που είναι γνωστό ως το αστέρι της Βηθλεέμ. Η μελέτη του πανεπιστημίου του Notre Dam έδειξε πως έγινε ευθυγράμμιση Ήλιου, Δία, Σελήνης και Κρόνου στον αστερισμό του Κριού το 7 π.Χ., ένα φαινόμενο εξαιρετικά σπάνιο. Ο αστρονόμος Μάικ Μόλναρ ανακάλυψε πως τον Μάρτη και τον Απρίλη του 6 π.Χ. έγινε έκλειψη του Δία στον αστερισμό του Κριού που προηγήθηκε της ευθυγράμμισης. Εφόσον η γέννηση του Χριστού υπολογίζεται το 7-4 π.Χ. φαίνεται πως συμπίπτει το αστρονομικό φαινόμενο με αυτό που έβλεπαν τότε και συμβόλιζε τον ερχομό ενός βασιλιά.
Η εποχή του Ιχθύ καθορίστηκε από την ίδρυση βασιλείων με πυρήνα τη νέα θρησκεία, όπως ήταν το Βυζάντιο και το Βατικανό. Εμφανίζονται οι πολιτισμοί των Ίνκας στο Περού και του νησιού του Πάσχα. Ο Βουδισμός και ο Χριστιανισμός εξαπλώνονται, ενώ γεννιέται το Ισλάμ. Στην διάρκεια αυτής της αστρονομικής εποχής αναμίχθηκαν οι πολιτισμοί, έγιναν πολλές ανακαλύψεις, ο άνθρωπος έγινε εξερευνητής, αναζήτησε νέες ηπείρους, και συνέχισε την εξερεύνηση του στο διάστημα και στην Σελήνη. Η τεχνολογική πρόοδος καθορίζει την τελευταία φάση της εποχής του Ιχθύ, με τρόπο που διαμορφώνει την καθημερινή μας ζωή ενώ η επιστήμη φωτίζει τα μυστήρια της φύσης και του Σύμπαντος.
Τι κινητοποιούσε τον άνθρωπο να εντάξει τα ιερά ζώα στην πολιτισμική του ταυτότητα;
Το ταξίδι στις ζωδιακές εποχές προσφέρει πλήθος πληροφοριών για το πως οι λαοί ενσωμάτωσαν στην λατρευτική ζωή τον εκάστοτε ζωδιακό αστερισμό ως βασιλιά-θεό. Γίνεται κατανοητό πως σε περασμένες εποχές η ελλιπής γνώση για τα φυσικά φαινόμενα οδηγούσε στην θεοποίηση τους. Ο άνθρωπος είχε το βλέμμα στραμμένο στον ουρανό γιατί από αυτό εξαρτιόταν η επιβίωση του ως καλλιεργητή, κτηνοτρόφου και περιηγητή και έτσι προσπαθούσε να εξευμενίσει τους θεούς και να τους ευχαριστήσει. Η λατρεία στο πρόσωπο ενός ιερού ζώου – αστερισμού διαμόρφωνε τον θρησκευτικό, τον κοινωνικό και τον ηθικό χαρακτήρα ολόκληρων πολιτισμών οι οποίοι ακολουθώντας την κίνηση της μετάπτωσης άλλαζαν το ιερό ζώο με το επόμενο. Το ιερό ζώο λοιπόν, ήταν σύμβολο της ζωής και του θανάτου της φύσης, καθώς οι ισημερίες διαδέχονταν η μία την άλλη.
Μέσα από τους μύθους ο άνθρωπος προσπάθησε να ερμηνεύσει τα στοιχεία της φύσης και τα αστρονομικά φαινόμενα. Ο μύθος είναι προϊόν της παγκόσμιας σκέψης που μιλάει για την αρχή των πάντων, την γέννηση των θεών, την δημιουργία της φύσης, των ζώων και του ανθρώπου. Στην αλληλουχία των ζωδιακών εποχών αν και υπάρχουν διαφορές, οι τελετουργίες είναι παραλλαγές των παλιότερων. Έχουν συλλογικό χαρακτήρα και είναι πυλώνες της κοινωνικής δομής γιατί μέσω αυτών ο άνθρωπος της κάθε εποχής ενώνεται με την φύση, τον έναστρο ουρανό, και την πραγματικότητα που τον περιβάλλει. Τα σύμβολα των τελετουργιών διαμορφώνουν την κουλτούρα και την πολιτισμική ταυτότητα μιας εποχής, των λαών της, των ηθικών κανόνων και των αξιών τους. Είναι φορέας ενοποίησης της ανθρωπότητας ανεξαρτήτου γλώσσας ή φυλής. Τα σύμβολα καθεαυτά παρατηρούμε όμως πως έχουν ισχύ μόνο όταν εντάσσονται στο εκάστοτε κοινωνικό και ιστορικό πλαίσιο. Οι αλλαγές των συμβόλων σηματοδοτούν πολιτισμικές αλλαγές, τα παρατηρούμε να μετασχηματίζονται από ταύρο σε κριό, από κριό σε ιχθύ και να αφορούν οικουμενικά μοτίβα του κύκλου της ζωής και της φύσης. Όλα τα σύμβολα αν και διαφορετικά αντιπροσωπεύουν την ζωή, τον θάνατο και την αναγέννηση μέσα από τις τελετουργίες της μύησης και του εξαγνισμού.
Οι μύθοι, οι θρησκείες, οι λατρείες και οι τελετές των πολιτισμών έχουν κοινά σημεία που επαναλαμβάνονται σε όλη την διάρκεια της ιστορίας. Αυτές οι κοινές αναφορές ονομάστηκαν αρχέτυπα και αναγνωρίστηκαν από τον ψυχίατρο ψυχαναλυτή Carl Gustav Jung. Είναι αρχέγονες εγγραφές στο παγκόσμιο συλλογικό ασυνείδητο, είναι οικουμενικές και διαχρονικές και λειτουργούν ως πρωταρχικά αυθεντικά μοντέλα, που όταν υπάρξουν οι συνθήκες εκδηλώνονται και παίρνουν μορφή. Από τα αρχέτυπα λοιπόν πηγάζουν οι μύθοι, τα σύμβολα, οι τέχνες, οι αριθμοί και κάθε τι που γίνεται πανανθρώπινος και διαχρονικός κώδικας. Στις μυθολογίες και τις θρησκείες ο Jung αναγνώρισε αρχέτυπα, όπως της γέννησης, του θανάτου, της αναγέννησης, της μητέρας, του ήρωα, του σοφού, του μάγου και άλλα. Προσπάθησε να εξηγήσει την οικουμενικότητα τους και το γεγονός ότι ο άνθρωπος τελικά λειτουργεί με τρόπο βαθύτερο και πολυπλοκότερο. Όσες αλλαγές και να συμβαίνουν φαίνεται πως ο άνθρωπος λειτουργεί σε βαθύτερα επίπεδα από αυτά που πρωτίστως κατανοεί και τα σύμβολα εξακολουθούν να διαδραματίζουν ισχυρό ρόλο. Οι ιεροτελεστίες φτάνουν ως το σήμερα και θα συνεχίζουν να υπάρχουν διατηρημένες μέσα από την συλλογική μνήμη με διαφορετικά σύμβολα ανά εποχή.
Συμπερασματικά, ο άνθρωπος είχε, έχει και θα έχει την ανάγκη να ακολουθεί και να εναρμονίζεται με τον κύκλο του σύμπαντος και της φύσης, μια ανάγκη ασυνείδητη και συνειδητή μαζί. Ο ανθρωπολόγος Levi-Strauss αναρωτήθηκε εάν όλα αυτά τα κοινά σημεία στους μύθους είναι στοιχεία που ανακυκλώνονται από τον ένα πολιτισμό στον άλλο ή μήπως ο ανθρώπινος εγκέφαλος λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο. Θεωρεί πως οι πρωτόγονες φυλές και οι μετέπειτα πολιτισμοί δεν αρκέστηκαν στην παρατήρηση του σύμπαντος και της φύσης αποκλειστικά για την επιβίωση τους αλλά επειδή μέσα στον άνθρωπο υπήρχε το μυστήριο της προέλευσης του. Στο κατώφλι της εποχής του Υδροχόου, προκύπτει το ερώτημα για το ποιες είναι οι αλλαγές που έρχονται. Τα τεχνολογικά επιτεύγματα διαδέχονται το ένα το άλλο, ο άνθρωπος προετοιμάζει το ταξίδι στον Άρη και οι επιστημονικές ανακαλύψεις ερμηνεύουν τον τρόπο που λειτουργεί το Σύμπαν. Ο θεωρητικός φυσικός Michio Kaku θεωρεί πως ως το 2.100 θα έχουμε καταφέρει να χαρακτηριζόμαστε ως πολιτισμός τύπου ένα. Θα είμαστε δηλαδή ένας οικουμενικός πολιτισμός που θα έχουμε καταφέρει να εκμεταλλευόμαστε πλήρως την ενέργεια που μας προσφέρει ο πλανήτης μας και θα επενεργούμε πάνω στα φυσικά φαινόμενα, όπως οι σεισμοί και οι τυφώνες. Δεν μένει παρά να δούμε το πώς και εάν τα άστρα του ουρανού και αυτή την φορά θα μετασχηματίσουν την νέα μας πολιτισμική ταυτότητα.
Βιβλιογραφία
Δανέζης Μ & Θεοδοσίου Σ. (2011). Τα Άστρα Και Οι Μύθοι Τους. Εισαγωγή στην Ουρανογραφία. Εκδόσεις Δίαυλος.
Δανέζης Μ & Θεοδοσίου Σ. (1994). Μετρώντας Τον Άχρονο Χρόνο. Ο Χρόνος Στην Αστρονομία. Εκδόσεις Δίαυλος.
Κωνσταντοπούλου Χ. (2016). Μύθοι και Σύμβολα. Ανθρωπολογικές Προσεγγίσεις και Σύγχρονη Κοινωνία. Εκδόσεις Παπαζήση.
Περιοδικό Μυστική Ελλάδα (2008). Παράξενες Λατρείες στη Σύγχρονη Ελλάδα. Εκδόσεις Άγνωστο.
Σερεμετάκη Ν.(2017). Εισαγωγή στην Πολιτισμική Ανθρωπολογία. Εκδόσεις Πεδίο.
Σιμόπουλος Κ. (2012). Μυθοπλαστία. Όλες οι θρησκείες της Οικουμένης. Εκδόσεις Στάχυ.
Στεφανοπούλου Δ. (2008). Παγκόσμια Ιστορία. Προϊστορία και Πρώτοι Πολιτισμοί. Εκδόσεις Πήγασος (Εφημερίδα Έθνος).
Τομπουλίδης Χ. (2013). Η ιστορία και η Μυθολογία Των Αστερισμών. Έκδοση, εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ».
Τσικριτζής Μ. (2011). Αστρονομία Κρητομυκηναικού Πολιτισμού. Μηνολόγιο – Εορτολόγιο. Mystis Editions.
Detiene M. (2006). Η ανακάλυψη της μυθολογίας. Εκδόσεις Σμίλη.
http://www.greek-language.gr/digitalResources/index.html