Το άρθρο δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στο 2ο τεύχος του περιοδικού Unlocking the Truth
Αν και τα ερωτήματα
θα είναι πάντα παραπάνω από τις απαντήσεις που έχουμε να δώσουμε, ας
προσπαθήσουμε να ερευνήσουμε τα άγνωστα μονοπάτια της πορείας του ανθρώπου προς
την εξέλιξη.
Ο άνθρωπος, αυτός ο δεινός ταξιδιώτης στο χρονικό συνεχές
της γης, είναι ένα μοναδικό πλάσμα, γεννημένο να διαφεντεύει τον κόσμο στον
οποίο και δραστηριοποιείται. Σίγουρος για τον εαυτό του, δημιουργός και
κτήτορας, διεκδικεί και εκμεταλλεύεται οτιδήποτε προς όφελος του, για ένα
καλύτερο μέλλον. Με σίγουρα βήματα προχωράει στον δρόμο της γνώσης και της
επιστημονικής έρευνας, που τον διευκολύνουν ανοίγοντας του μονοπάτια στρωμένα
με αποδείξεις και εύλογα συμπεράσματα. Όσο όμως και αν παλεύει με το απαιτητικό
τέρας της λογικής, όσο και αν επιθυμεί να εξηγήσει με μαθηματικούς τύπους το
παρόν και με αλγοριθμικές εξισώσεις το μέλλον, εντούτοις αδυνατεί να κοιτάξει
στο παρελθόν και να ξεδιαλύνει το μυστήριο που αιωνίως δημιουργεί δεκάδες
αναπάντητα ερωτήματα προκαλώντας αμηχανία. Πώς δημιουργήθηκε πραγματικά; Από
ποια μήτρα ξεπήδησε για πρώτη φορά για να αντικρίσει το φως του ήλιου; Ποια
πλάσματα ενώθηκαν για να του δώσουν πνοή ή μήπως ήταν απλά το αποτέλεσμα
χημικών ενώσεων που σε βάθος χρόνου του έδωσαν μορφή και σχήμα; Η παραμονή μας
στην γη είναι τόσο μακρόχρονη που οι απαρχές της δημιουργίας σκοτίζονται από
σκιές και βαριά σύννεφα αλληγορικών παραδόσεων. Σήμερα παλεύουμε να βρούμε μια
κάποια άκρη σε αυτόν τον λαβύρινθο επιθυμίας. Η πραγματική μας ταυτότητα
παραμένει κρυφή από την επιστήμη που ακόμα και αυτή αποκτά σταδιακά δική της
μνήμη και νοημοσύνη. Μήπως τελικά βαδίζουμε σε λάθος δρόμο; Μήπως έφτασε η
στιγμή να απευθυνθούμε αλλού προκειμένου να πάρουμε τις απαντήσεις που
χρειαζόμαστε για να ολοκληρωθούμε πραγματικά σαν είδος;
Ας αφήσουμε για λίγο
τις σύγχρονες απόψεις περί καταγωγής από τα προσφιλή θηλαστικά του ζωικού μας
βασιλείου ή τη θέση που υποστηρίζει η Εκκλησία περί δημιουργίας του ανθρώπου
κατ ‘εικόνα και ομοίωση με τον Θεό. Ας στρέψουμε την προσοχή μας σε αυτόν τον
παραγκωνισμένο πλούτο που με τόση αναίδεια θεωρήσαμε απλές ιστορίες. Η
μυθολογία, η προφορικά σωσμένη ιστορία δηλαδή, είναι μια αστείρευτη πηγή
πληροφοριών. Είναι ένα ανοιχτό βιβλίο που, αν και δυστυχώς του λείπουν σελίδες,
είναι πάντα εκεί για να μοιραστεί τα κατορθώματα ηρώων, τις επεμβάσεις δυνάμεων
και τις εξελίξεις μαχών που καθόρισαν την μοίρα του κόσμου. Οι πηγές αυτές μας
τροφοδοτούν με δεκάδες περιπτώσεις όλες τους μοναδικές, όλες τους απίστευτες
και μαγικές. Είναι στο χέρι μας αν θα τις εμπιστευτούμε, παραδεχόμενοι στην
κυριολεξία ότι έχουν να μας πουν ή αν θα τις αναλύσουμε προκειμένου να δούμε αν
υπάρχει κάτι πίσω από τις λέξεις που όλους αυτούς τους αιώνες κραυγάζει για να
ακουστεί. Σε κάθε περίπτωση πρέπει να είμαστε προσεκτικοί και υπεύθυνοι. Η
ποικιλία των τρόπων γεννήσεων των ανθρώπινων πλασμάτων είναι εκπληκτική. Η κάθε
μια από αυτές μας δίνει έναν διαφορετικό τύπο ανθρώπου, τόσο στην εμφάνιση όσο
και στην σύσταση. Αυτά τα πλάσματα είναι θεωρητικά οι πρόγονοι μας, οπότε θα
ήταν τολμηρό να αναρωτηθούμε πόσα θεϊκά, μεταξύ των γήινων, μυστικά κρύβει το
DNA μας;
Άνθρωποι, πλάσματα
Θεών.
Οι περιπτώσεις γεννήσεων λοιπόν, ή τα είδη ανθρώπων, που έζησαν σε αυτόν τον κόσμο είναι πολλά και διαφορετικά. Αν υπάρχει κάποια λογική σειρά στους σχετικούς μύθους, τότε εμείς θα επιχειρήσουμε να ισχυριστούμε πως έτσι θα σας τους παρουσιάσουμε, όσο πιο περιεκτικά και κατανοητά μπορούμε, ξεκινώντας από τον Ησίοδο που μας διηγείται μέσα από την κοσμογονία του πως τα γένη των ανθρώπων είναι πέντε. Το Χρυσό, το Ασημένιο, το Χάλκινο, το Ηρωικό και το Σιδερένιο είναι τα γένη που δημιούργησε ο Δίας σύμφωνα με τον μύθο. Το Σιδερένιο γένος είναι αυτό στο οποίο θεωρητικά ανήκουν οι άνθρωποι της πρώιμης καταγεγραμμένης ιστορίας μέχρι και σήμερα. Ο Προμηθέας επίσης, διεκδικεί τον τίτλου του δημιουργού. Εκτός από τον μύθο όπου φαίνεται να ευεργετεί το είδος κλέβοντας την φωτιά από τους Θεούς, δημιουργεί και ανθρώπους από χώμα και νερό. Όμως και ο Ήφαιστος δημιουργεί ανθρώπους, άλλοτε σε διαγωνισμούς με άλλους Θεούς και άλλοτε κατά παραγγελία όπως στην περίπτωση της Πανδώρας, η οποία με την επέμβαση των υπολοίπων Ολύμπιων, έγινε η τέλεια γυναίκα.
Ο Άνθρωπος, αίμα από
το αίμα των Θεών.
Οι Θεοί μπορούσαν να δημιουργήσουν ανθρώπους ή ανθρωπόμορφα
πλάσματα με συμβατικούς τρόπους και μη. Όταν ευνουχίστηκε ο Ουρανός από τον
Κρόνο, το αίμα του που έσταξε στην γη, την γονιμοποίησε και από εκεί γεννήθηκαν
οι Ερινύες, οι Μελίες νύμφες, οι πρώτες γυναίκες των ανθρώπων για κάποιους, οι
Γίγαντες, και ο Σειληνός σε μια όχι και τόσο γνωστή εκδοχή. Αλλά και οι
Σειρήνες γεννήθηκαν από την γη όταν το αίμα του Αχελώου έσταξε σε αυτήν. Και
από το αίμα των Γιγάντων γεννήθηκαν άγριοι άνθρωποι, χειρότεροι από αυτούς, γι’
αυτό κι ο Δίας τους εξολόθρευσε. Σε αντίστοιχους μύθους των Ορφικών, οι πρώτοι
άνθρωποι βγήκαν από την γη που γονιμοποιήθηκε από τις στάχτες των Γιγάντων,
όταν αυτοί κατακεραυνώθηκαν από τον Δία μετά την Γιγαντομαχία. Αλλά και από τις
στάχτες των Τιτάνων γεννήθηκαν άνθρωποι, όταν ο Δίας κατακεραύνωσε τους πρώτους
για τιμωρία επειδή διαμέλισαν τον μικρό Διόνυσο.
Ο Άνθρωπος και ο
σπόρος των Θεών σε αυτόν.
Το σπέρμα των Θεών από μόνο του, όπως και το αίμα τους,
αρκούσε εξίσου για να γονιμοποιηθεί η γη ή τμήματα αυτής. Έτσι γεννήθηκε το
ανδρόγυνο πλάσμα Άγδιστις, όταν ο σπόρος του Δία έπεσε πάνω στον βράχο Άγδο την
ώρα που ο θεός κοιμόταν. Ο Εριχθόνιος γεννήθηκε από την γη, όταν η Αθηνά πέταξε
στο έδαφος το κομμάτι μαλλί, με το οποίο είχε σκουπίσει από το πόδι της το
σπέρμα του Ηφαίστου. Και ο τριπάτορας
Ωρίων γεννήθηκε από την γη. Ο μύθος λέει πως οι θεοί Δίας, Ερμής και
Ποσειδώνας έριξαν τους σπόρους τους σε δέρμα θυσιασμένου ταύρου και το έθαψαν
στην γη όπου και γονιμοποιήθηκε.
Ο πρωταρχικός σπόρος, ήταν σύμβολο θεϊκής δύναμης. Το σπέρμα αυτό ήταν η πηγή της εξέλιξης άρα και το αυγό, παραβολικά, ήταν άλλη μια μορφή του στα διάφορα μυθολογικά συστήματα. Το αυγό έγινε η αιτία και το αιτιατό στους ελληνικούς μύθους. Ο Έρως γεννήθηκε από αυγό. Ο Φάνης των Ορφικών γεννήθηκε από το ασημένιο αυγό που έκανε η Νύχτα. Αυγά γέννησε και η Νέμεση από όπου βγήκαν η Ελένη και οι δίδυμοι Διόσκουροι, Κάστωρ και Πολυδεύκης ή κατ’ άλλους, η Λήδα έκανε τα αυγά από όπου γεννήθηκαν οι Διόσκουροι και η Ελένη με τη δίδυμη αδελφή της Κλυταιμνήστρα. Επίσης από αυγό γεννήθηκαν και οι γιοί του Ποσειδώνα Κτέατος και Εύρυτος. Τέλος, δύο αυγά ποτισμένα με το σπέρμα του έδωσε και ο Κρόνος στην Ήρα, σύμφωνα με κάποιες πηγές, για να τα θάψει στην γη και από εκεί να βγει αυτός που θα εκθρόνιζε τον Δία. Πράγματι, μετά από λίγο γεννήθηκε ο φοβερός Τυφώνας. Ανεξαρτήτως όμως από τα παραπάνω, οι Ολύμπιοι και γενικότερα οι Θεοί αρέσκονταν ιδιαιτέρως να συνουσιάζονται με θνητές γυναίκες. Ο αριθμός των απογόνων τους και τα έργα τους υπονοούν πως δεν ήταν απλά ο πόθος που τους έσπρωχνε. Με την βοήθεια αυτών των ημίαιμων όντων το ανθρώπινο είδος καλυτέρευε σε κάθε επίπεδο. Δεν είναι περίεργο λοιπόν που οι περισσότεροι γενάρχες φυλών ήταν θεϊκής καταβολής. Γνωρίζουμε πως η πρώτη θνητή γυναίκα με την οποία πλάγιασε ο Δίας ήταν η Νιόβη και η τελευταία η Αλκμήνη, η μητέρα του Ηρακλή. Στο μεταξύ διάστημα, πλήθος ημίθεων έδρασε στον κόσμο, προσφέροντας σημαντικές υπηρεσίες, μένοντας έτσι ανεξίτηλα χαραγμένοι στην παγκόσμια μνήμη.
Πρώτα οι Θεοί και
μετά οι Άνθρωποι.
Σε αυτό το σημείο πρέπει να σημειώσουμε πως και οι Θεοί εν
γένει, είναι πλάσματα που γεννήθηκαν σε αυτόν τον κόσμο, ανατράφηκαν εδώ και
συνέβαλαν στον αιώνιο κύκλο δημιουργίας. Συνεπώς, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε τα
Προϊόντα τους, γιατί η πορεία τους με το ανθρώπινο είδος είναι σφιχτά πλεγμένη.
Και, αν και οι ίδιοι είναι αθάνατοι και αιώνιοι, τα παιδιά που άφησαν πίσω τους
έφεραν στον κόσμο θνητούς απογόνους, οπότε είναι σημαντικός ο τρόπος σύλληψης
τους γιατί κάθε γονίδιο, κάθε συστατικό τους εμπότισε και επηρέασε τον άνθρωπο.
Είναι απορίας άξιο, για τους πιο τολμηρούς από μας, το πως μπορεί να έμοιαζαν
οι ημίθεοι, τα παιδιά των Γιγάντων ή τα ανθρωπόμορφα παιδιά των διφυών
πλασμάτων, και πάει λέγοντας.
Από αυτή την διαπίστωση προκύπτει η ανάγκη να σταθούμε για λίγο και να δούμε μερικούς από τους θαυμαστούς τρόπους σύλληψης που συνέβησαν στον κόσμο των Αθανάτων. Η Ήρα λοιπόν, γέννησε χωρίς την συμμετοχή του Δία τον Ήφαιστο, την Ειλείθυια και τον Άρη, τον οποίο κάποιοι πιστεύουν ακόμα ότι τον συνέλαβε όταν μύρισε ένα θαυματουργό λουλούδι, όπως συνέβη και με την Έριδα. Για την Ήβη λέγεται είτε ότι την συνέλαβε μόνη της, είτε ότι την «έπιασε» όταν έφαγε άγρια μαρούλια σε κάποιο γεύμα που είχε οργανώσει ο Απόλλωνας. Τον Διόνυσο τον ανέθρεψε στον μηρό του ο Δίας, όταν τον έσωσε έμβρυο ακόμα από το καιόμενο σώμα της μητέρας του. Όμως η μοίρα του ήταν τρομερή και τον διαμέλισαν αφού τον σκότωσαν. Τότε η Αθηνά αφού βρήκε την καρδιά του, την έδωσε στον Δία που την κατάπιε και έτσι γεννήθηκε για δεύτερη φορά ο Διόνυσος, γνωστός με το όνομα Ζαγρέας, σύμφωνα με μία εκδοχή. Ακόμα, από το κεφάλι του Κρονίδη ξεπετάχτηκε η πάνοπλη Αθηνά, αφού ο Πατέρας των θεών είχε καταπιεί την Μήτιδα που ήταν έγκυος στο παιδί τους. Στην Κρήτη πιστεύονταν πως η Αθηνά γεννήθηκε από κάποιο σύννεφο το οποίο χτύπησε με κεραυνό ο Δίας. Τέλος, η Αφροδίτη γεννήθηκε είτε από το αίμα του ευνουχισμένου Ουρανού που έσταξε στην θάλασσα, είτε από το ίδιο το κομμένο μέλος του που επέπλεε στον αφρό.
Όταν η θεϊκή
παρέμβαση ξεπερνά τα ανθρώπινα όρια.
Η θεϊκή παρέμβαση λοιπόν, ήταν κάτι δεδομένο για τους αρχαίους. Πολλά περίεργα περιστατικά σημειώθηκαν αφήνοντας πίσω τους μοναδικά όντα. Ο Έπαφος, φερ ειπείν, ήταν γιος του Δία και της Ιούς, η οποία τον συνέλαβε όταν ο Θεός ακούμπησε απλά την κοιλιά της. Αλλά και η Ήρα άγγιξε την κοιλιά της Αφροδίτης όταν ήταν έγκυος, με αποτέλεσμα το παιδί που κυοφορούσε να παραμορφωθεί και να γίνει απωθητικό. Το παιδί αυτό ήταν ο Πρίαπος. Χάρη στην συμπόνια της Αφροδίτης μπόρεσε και ο Πυγμαλίωνας να νυμφευτεί την αγαπημένη του Γαλάτεια η οποία ήταν μέχρι πριν άγαλμα της Θεάς. Μαζί της απέκτησε την Πάφο και την Μεθάρμη. Οι πιο εξωφρενικές όμως γεννήσεις πραγματοποιούνταν όταν οι Θεοί άλλαζαν μορφή οι ίδιοι ή στους εκλεκτούς τους προκείμενου να πετύχουν τον σκοπό τους. Για χάρη του γιου του Αιακού ο Δίας μεταμόρφωσε τα μυρμήγκια σε ανθρώπους, για να μην νιώθει μόνος. Από τότε υποτίθεται δημιουργήθηκε το γένος των Μυρμιδόνων. Η Δανάη έμεινε έγκυος τον Περσέα από τον Δία όταν ο θεός είχε πάρει την μορφή χρυσής βροχής. Ο Αρκάς γεννήθηκε από την Καλλιστώ όταν η ίδια είχε μεταμορφωθεί σε αρκούδα από την Άρτεμη για τιμωρία. Ακόμα, η Μέδουσα, η οποία ήταν όμορφη παρθένα, έσμιξε με τον Ποσειδώνα στον ναό της Αθηνάς και αφού η θεά την μεταμόρφωσε σε τέρας, όταν την αποκεφάλισε ο Περσέας γέννησε από την πληγή τον Χρυσάωρα και τον Πήγασο.
Άνθρωποι Γηγενείς.
Όλα ήταν δυνατά εκείνη την πρώτη εποχή. Μαζί με τους Θεούς η γη, είτε ως προσωποποιημένη θεότητα είτε ως έδαφος κυριολεκτικά, έβγαζε στο φως πλάσματα χωρίς διακρίσεις. Οι πρώτοι άνθρωποι για κάποιους ήταν οι Γηγενείς, οι Γνήτες όπως τους έλεγαν στην Ρόδο, δηλαδή αυτοί που γεννιούνταν κατευθείαν από την γη χωρίς άλλη παρέμβαση. Κάθε τόπος είχε τους δικούς του πρώτους ανθρώπους, όπως για παράδειγμα ο Ώγυγος και ο Αλαλκομενεύς από την Βοιωτία, ο Περίφας και ο Ακταίων στην Αττική, οι Κουρήτες στην Κρήτη, ο Πελασγός στην Αρκαδία κλπ. Οι Ιδαίοι Δάχτυλοι ξεπετάχτηκαν από την γη όταν η Ρέα έχωσε τα δάχτυλα της στο χώμα την ώρα που γεννούσε τον Δία. Ο μύθος σώζει την ιστορία του Αετού, ενός παιδιού που γεννήθηκε από την γη. Αλλά και ο Τιτυός όντας έμβρυο ακόμα ανατράφηκε και μεγάλωσε μέσα στην γη. Ενδιαφέρουσες είναι και οι περιπτώσεις των Σπαρτών ανθρώπων. Όταν ο Κάδμος έφτασε στην Θήβα και σκότωσε τον δράκο του Άρη, με συμβουλή της Αθηνάς, φύτεψε τα δόντια του στο χώμα και από εκεί βγήκαν δυνατοί άντρες, από τους οποίους πέντε επιβίωσαν. Ο Ουδαίος «ο πρώτος άνθρωπος», ο Χθόνιος «ο άνθρωπος της γης», ο Πέλωρ «ο γίγαντας», ο Υπερήνωρ «ο υπεράνθρωπος» και ο Εχίων «ο φιδάνθρωπος», όπως μας τους αναφέρει ο Κ. Κερένυϊ. Κάποιοι τους θεωρούν γενάρχες των Θηβών, άλλοι υποστηρίζουν ότι αυτοί έφτιαξαν τα δικά τους βασίλεια. Οι μύθοι σώζουν πληροφορίες για τους απογόνους τους, έτσι ξέρουμε για παράδειγμα ότι, ο Πενθέας ήταν γιος του Εχίωνα και ο μάντης Τειρεσίας λέγεται ότι ήταν απόγονος του Ουδαίου. Εκτός όμως από τον Κάδμο, και ο Ιάσωνας έπρεπε να φυτέψει τα δόντια του δράκου που φυλούσε το χρυσόμαλλο δέρας και να σκοτώσει τους πολεμιστές που θα φύτρωναν από αυτά.
Γενεσιουργός πέτρα.
Σε άλλες διηγήσεις, οι άνθρωποι δημιουργήθηκαν από πέτρα.
Μετά τον τελευταίο κατακλυσμό οι Θεοί συμβούλεψαν το ευσεβές ζευγάρι που
επέζησε να πετάξει πίσω του πέτρες προκειμένου να αυξηθεί και πάλι το είδος.
Έτσι, από τις πέτρες που πέταξε πίσω από την πλάτη του ο Δευκαλίωνας βγήκαν
άντρες και από της Πύρρας γυναίκες. Μια ιστορία μας λέει πως ο Διόφορος που
ήταν γιος της Γης, συνελήφθη όταν η θεά έκατσε πάνω σε μια πέτρα ζεσταμένη από
τον ήλιο. Αλλά και η Κυβέλη, στους φρυγικούς μύθους, από έναν βράχο γεννήθηκε.
Το Τρίτο φύλλο.
Ο Πλάτωνας μας γνωστοποιεί στους μύθους του, πως κάποια φορά
τα γένη ήταν τρία. Το αρσενικό, το θηλυκό και το ανδρόγυνο. Το τελευταίο, το
οποίο εμφανισιακά ήταν σαν δύο άνθρωποι διαφορετικού φύλλου ενωμένοι, ήταν πολύ
δυνατό και ικανό αλλά παράλληλα ασεβές προς τους Θεούς και επικίνδυνο. Τότε ο
Δίας τους χώρισε προκαλώντας τους μαρασμό, ο οποίος οδήγησε τελικά στον χαμό
τους. Αλλά και ο γιος της Αφροδίτης και του Ερμή, ο Ερμαφρόδιτος είχε δύο
φύσεις, όπως και ο Έρωτας για κάποιους και ο/η Άγδιστις όπως είπαμε και
πρότινος.
Τελειώνοντας…
Όλα τα παραπάνω
αφορούν σχεδόν εξολοκλήρου την γέννηση ανθρώπων και ανθρωπόμορφων όντων. Και
αυτό το διευκρινίζουμε γιατί από τις διαφορετικές επεμβάσεις αλλά και ενώσεις
ανθρώπων και Θεών, είχαν προκύψει με θαυμαστό και μυστηριώδη τρόπο και όντα που
κατά το ήμισυ ήταν ζωόμορφα. Ο Κέκροπας ήταν μισός δράκος, ο Κένταυρος Χείρων
ήταν κατά το ήμισυ άλογο, ο Μινώταυρος είχε κεφάλι Ταύρου, Ο Πάνας ήταν
τραγόμορφος, ο Τρίτων ήταν μισός ψάρι κλπ. Επιπλέον κάποιες διηγήσεις θέλους
τους Γίγαντες να έχουν ουρά φιδιού αντί για πόδια. Όμως αυτή είναι μια
εξολοκλήρου διαφορετική κατηγορία γεννήσεων, παράλληλη με αυτήν που αναπτύξαμε.
Εν κατακλείδι, οι παραλλαγές για της δημιουργίας του
ανθρώπου δεν τελειώνουν. Πόσα διαφορετικά, θαυμαστά πλάσματα, συνέβαλαν στο
γονιδιακό μείγμα του είδους μας! Θα χρειαζόμασταν ολόκληρες σελίδες για να
καταγράψουμε όλες τις περιπτώσεις που μας σώζονται. Δυστυχώς αυτό επί του
παρόντος είναι αδύνατον. Ελπίζουμε μόνο μέσα από αυτήν την παρουσίαση να
προκαλέσουμε το ενδιαφέρον, το οποίο μέσα από την εναλλακτική αναζήτηση, να
ανοίξει νέους ορίζοντες, οι οποίοι θα επιτρέψουν με την σειρά τους, την
διαφορετική οπτική του ζητήματος.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
«Ωγυγία ή αρχαιολογία», Αθανάσιου Σταγειρίτη, Τόμοι:
Α\Β\Γ\Δ\Ε ,ΕΚΔ: ελεύθερη σκέψις.
«Μέγα λεξικόν», Κάλλια Χυτήρογλου, ΕΚΔ: ΑΓΓΕΛΑΚΗ.
«Νέο λεξικό ελληνικής μυθολογίας», Αθανασίου Αγγελόπουλου,
ΕΚΔ: ελεύθερη σκέψις.
«Ο κόσμος των φανταστικών όντων των αρχαίων Ελλήνων», Νίκος
Φαρούπος, ΕΚΔ: ΚΕΔΡΟΣ
«Ελληνική μυθολογία», Ι. Θ. Κακριδής, ΕΚΔ: ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ.
«Η μυθολογία των Ελλήνων», Κ. Κερένϋι, ΕΚΔ: ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΤΗΣ
«ΕΣΤΙΑΣ» Ι.Δ ΚΟΛΛΑΡΟΥ & Σιας Α.Ε
«Πλάτων, ΜΥΘΟΙ», ΕΚΔ: ΖΗΤΡΟΣ
«Μεγάλη Ελληνική Μυθολογία», Ζ. ΡΙσπέν, Τόμοι: Α\Β, ΕΚΔ: Π.
ΚΟΥΤΣΟΥΜΠΟΣ