Το άρθρο δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στο 3ο τεύχος του περιοδικού Unlocking the Truth
Βασίζεστε απόλυτα στη μνήμη σας; Πιστεύετε ότι οι αναμνήσεις
σας ανταποκρίνονται πάντα σε γεγονότα που συνέβησαν στ’ αλήθεια; Θεωρείτε ότι
το παρελθόν είναι κάτι το αναλλοίωτο και το αποκρυσταλλωμένο που δεν αλλάζει
ποτέ;
Αν απαντήσετε καταφατικά σε όλα τα παραπάνω ερωτήματα, τότε
ίσως πρέπει να αναθεωρήσετε τις καθησυχαστικές αυτές απόψεις. Βλέπετε, από το
2010 και μετά ένα πολύ παράξενο φαινόμενο άρχισε να προσελκύει το ενδιαφέρον
των ανθρώπων που ερευνούν τη φύση της πραγματικότητας, ένα αδιαμφισβήτητο γεγονός που διαβρώνει
συστηματικά τα θεμέλια της εικόνας που έχει χτίσει η ανθρωπότητα για τον εαυτό
της, προκειμένου να νιώθει ασφαλής:
Το 2010 λοιπόν, η Fiona Broome, μια blogger, η οποία έχει
καταφέρει να γίνει επιτυχημένη συγγραφέας και ξακουστή ερευνήτρια παραφυσικών
φαινόμενων, ανακάλυψε κάτι το πολύ παράξενο: Κατά τη διάρκεια ενός συνεδρίου
στο οποίο ήταν καλεσμένη, πολλοί συμμετέχοντες θυμόντουσαν ψευδώς ότι ο τέως
πρόεδρος της Νότιας Αφρικής Νέλσον Μαντέλα, είχε πεθάνει στη φυλακή τη δεκαετία
του 80 πράγμα που συνεπάγεται ότι, σύμφωνα με τις δικές τους αναμνήσεις, ο
συγκεκριμένος άνθρωπος δεν ανέλαβε ποτέ τα ινία της ταραγμένης εκείνης χώρας.
Η Fiona, έχοντας εντυπωσιαστεί βαθύτατα από εκείνη την
εξωφρενική ανακάλυψη, ανάρτησε ένα σχετικό άρθρο στην ιστοσελίδα της με
αποτέλεσμα να λάβει πάμπολλες απαντήσεις
από μια πληθώρα αναγνωστών της οι οποίοι θυμόντουσαν πολύ καλά ότι όντως ο
Νέλσον Μαντέλα είχε πεθάνει στη φυλακή. Οι συγκεκριμένοι άνθρωποι μάλιστα
ένιωθαν απόλυτα σίγουροι ότι είχαν παρακολουθήσει στις τηλεοράσεις τους βίντεο
που έδειχναν τους θρήνους του πλήθους στη Νότια Αφρική, τις εξεγέρσεις των
καταπιεσμένων θυμάτων του απαρτχάιντ και τον συγκινητικό λόγο που απήγγειλε η χήρα
του κυρίου Μαντέλα κατά την νεκρώσιμη τελετή. Πολλοί θυμόντουσαν επίσης τις
ανακοινώσεις συμπαράστασης ηγετών από πολλές χώρες του κόσμου που καταδίκαζαν
απερίφραστα το αναχρονιστικό καθεστώς του Απαρτχάιντ.
Φυσικά, όπως όλοι γνωρίζουμε, στην πραγματικότητα, ή
τουλάχιστον στη δική μας πραγματικότητα, ο Νέλσον Μαντέλα αποφυλακίστηκε
πανηγυρικά και υπήρξε ο πρώτος έγχρωμος Πρόεδρος του κράτους της Νότιας
Αφρικής.
Η Fiona Broome αποφάσισε να ονομάσει αυτό το παράξενο
φαινόμενο της συλλογικής ψευδαίσθησης, «The Mandela Effect.» Ο συγκεκριμένος
όρος έγινε viral και κατέληξε να αναφέρεται στο φαινόμενο κατά το οποίο ένας
μεγάλος αριθμός ανθρώπων μοιράζεται ψευδείς αναμνήσεις περασμένων γεγονότων.
Εκείνη τη χρονιά μάλιστα η Broome έστησε μια ιστοσελίδα με
το όνομα ΜandelaEffect.com[ για να καταγράψει και άλλες εκδηλώσεις του
συγκεκριμένου φαινόμενου. Η Broome ανακάλυψε έτσι πολλές άλλες περιπτώσεις
ψευδών αναμνήσεων τις οποίες μοιράζεται
ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού, όπως για παράδειγμα επεισόδια της πασίγνωστης
τηλεοπτικής σειράς «Star Trek» που στην πραγματικότητα δεν προβλήθηκαν ποτέ από
τα τηλεοπτικά κανάλια των Ηνωμένων Πολιτειών.
Άλλα σχετικά παραδείγματα συλλογικών αναμνήσεων μιας
πραγματικότητας που δεν υπήρξε ποτέ είναι τα ακόλουθα: Στο επιτραπέζιο παιχνίδι
Μonopoly, ο σκιτσαρισμένος χαρακτήρας του πλούσιου κυρίου ο οποίος είναι
γνωστός και ως Mr. Monopoly ή Monopoly Man, ποτέ δεν φορούσε μονόκλ. Ωστόσο
πολλοί άνθρωποι ακόμα και σήμερα θυμούνται πολύ καλά τους εαυτούς τους να
παίζουν το συγκεκριμένο παιχνίδι ως παιδιά και το συγκεκριμένο σκίτσο να
απεικονίζει τον Mr Monopoly με το μονόκλ του. Επίσης, ένα εντυπωσιακά μεγάλο
ποσοστό από τους fans του franchise των κινηματογραφικών παραγωγών «Ο Πόλεμος
των Άστρων» (Star Wars) βεβαιώνουν ότι
στην ταινία «Η αυτοκρατορία αντεπιτίθεται» (The Empire Strikes Back) ο
σκοτεινός Darth Vader εκστομίζει την ατάκα «Λούκ, είμαι ο πατέρας σου» κατά τη
διάρκεια μιας μονομαχίας με τον πρωταγωνιστή Luke Skywalker. Ωστόσο, στην
πραγματικότητα, ο Vader ποτέ δεν χρησιμοποίησε το όνομα του αντιπάλου του σ’
εκείνη τη σκηνή. Αυτό που είχε πει ήταν «Όχι, είμαι ο πατέρας σου.»
Επιπρόσθετα, πιστεύεται λανθασμένα ότι το ανθρωποειδές
ρομπότ C-3PO ήταν ολόχρυσο ενώ στην πρώτη ταινία της σειράς ένα από τα πόδια
του ήταν ασημένιο.
Τέλος, πολύς κόσμος πιστεύει ότι η Κακιά Βασίλισσα στην
ταινία κινουμένων σχεδίων του Walt Disney «Η Χιονάτη και οι Επτά νάνοι» όταν απευθύνεται στον μαγικό καθρέφτη της,
αρχίζει με την προσφώνηση «Καθρέφτη καθρεφτάκι μου» (Mirror, mirror on the
wall.) Στην πραγματικότητα ωστόσο, αυτό που λέει είναι «Μαγικέ καθρέφτη στον
τοίχο» (magic mirror on the wall.) Κι όμως, η εν λόγω ψευδής ανάμνηση είναι
τόσο διαδομένη και ισχυρή που έχει επηρεάσει ακόμα και τις ελληνικές αποδόσεις
του παραμυθιού!
Εκτός από τα παραπάνω παραδείγματα, οι περιπτώσεις όπου ένα
εντυπωσιακό ποσοστό του ανθρώπινου πληθυσμού ανακαλεί μνήμες που δεν
ανταποκρίνονται σε κανένα πραγματικό γεγονός, είναι πάρα πολλές και δεν
εντοπίζονται μονάχα στο χώρο της βιομηχανίας του θεάματος. Εκτός από την προαναφερθείσα
περίπτωση του Αιδεσιμότατου Νέλσον Μαντέλα, αφορούν πολύ συχνά εμβληματικές
προσωπικότητες πολιτικών και επιστημόνων που σημάδεψαν την ιστορία του 20
αιώνα.
Αναπόφευκτα, οι θεωρίες που έχουν προταθεί για να
ερμηνεύσουν το παράξενο τούτο φαινόμενο είναι πολλές και διάφορες. Σύμφωνα με
την πιο εντυπωσιακή από αυτές, η οποία στηρίζεται σε ψευδοεπιστημονικούς
ισχυρισμούς, το Mandela Effect
αποδεικνύει ότι το σύμπαν αποτελείται από αναρίθμητες εναλλακτικές-παράλληλες πραγματικότητες οι
οποίες συνυπάρχουν και συχνά συγχωνεύονται μεταξύ τους. Έτσι λοιπόν οι άνθρωποι
που θυμούνται με ακρίβεια γεγονότα που δεν συνέβησαν ποτέ, στην πραγματικότητα
έχουν βιώσει έναν εναλλακτικό ρου της ιστορίας που για κάποιο λόγο ενσωματώθηκε
με αυτόν που περιγράφουν τα δικά μας ιστορικά βιβλία.
Σύμφωνα με κάποια άλλη, εξίσου εντυπωσιακή θεωρία,
γεννιόμαστε ζούμε και πεθαίνουμε μέσα σε μια ψηφιακή προσομοίωση του
πραγματικού σύμπαντος, όπως περίπου συμβαίνει στη δυστοπική κινηματογραφική
ταινία The Matrix όπου η ανθρωπότητα έχει σκλαβωθεί από έξυπνες μηχανές οι
οποίες τροφοδοτούν τον κάθε άνθρωπο-σκλάβο-πηγή ενέργειας, με ένα πρόγραμμα
εικονικής πραγματικότητας. Σύμφωνα με αυτή την μάλλον δυσοίωνη θεωρία, τα λάθη
που παρατηρούνται στις αναμνήσεις των ανθρώπων προκαλούνται από εμπλοκές στο
λογισμικό του όλου συστήματος εικονικής πραγματικότητας που χτίζει μέσα στα
μυαλά μας έναν ψεύτικο κόσμο. Άλλοι πάλι υποψιάζονται ότι το φαινόμενο Mandela
προκαλείται-και προδίδει-τις αλλαγές που προκαλούνται στο ρου της παγκόσμιας ιστορίας
από τις ακούσιες ή εκούσιες επεμβάσεις χρονοταξιδιωτών. Υποτίθεται ότι κατά τη
διάρκεια ολόκληρης της ιστορίας του ανθρώπινου είδους, μαίνεται ένας κρυφός
πόλεμος ανάμεσα σε αντίπαλες φατρίες ταξιδιωτών του χρόνου που επεμβαίνουν στην
εξέλιξη των γεγονότων ή δημιουργούν με την παρουσία τους «αιτιακά απόνερα» όπως
είναι για παράδειγμα η ανάμνηση διαλόγων σε κινηματογραφικές ταινίες που ίσως
ειπώθηκαν σε κάποια εναλλακτική πτυχή της ιστορίας η οποία χάθηκε για πάντα
εξαιτίας των πράξεών τους. Τέλος, υπάρχουν και εκείνοι που αποδίδουν το όλο
φαινόμενο σε πνευματικές επιθέσεις που δέχεται η ανθρωπότητα από τον Σατανά,
εξαιτίας της άσκησης μαύρης μαγείας ή από δαίμονες που επιθυμούν να σπείρουν τη
σύγχυση και την αμφιβολία ανάμεσα στο ανθρώπινο κοπάδι.
Οι ψυχολόγοι από την άλλη, προτιμούν να ερμηνεύουν το παραπάνω φαινόμενο ως το αποτέλεσμα της επιρροής που μπορούν να ασκήσουν στο μνημονικό ενός ανθρώπου οι επιταγές της ευρύτερης κοινωνίας. Μας υπενθυμίζουν εξάλλου ότι η μνήμη δεν είναι κάτι το αναλλοίωτο και το σταθερό. Το άκρως αντίθετο συμβαίνει. Το λεγόμενο σύνδρομο των ψευδών αναμνήσεων είναι πολύ κοινό και παρατηρείται σε καθημερινή βάση.
Είναι γεγονός ότι ψευδείς αναμνήσεις μπορούν να προκύψουν με
διάφορους τρόπους. Για παράδειγμα, η απόπειρα της αποστήθισης μιας λίστας
ονομάτων που περιγράφουν αντικείμενα που σχετίζονται στενά μεταξύ τους
εννοιολογικά, όπως είναι για παράδειγμα οι λέξεις «κρεβάτι» και «μαξιλάρι»
μπορεί πολύ εύκολα να προκαλέσει την εμφάνιση λέξεων που δεν υπάρχουν στην
παραπάνω λίστα, όπως είναι η λέξη «ύπνος.» Επίσης, μνημονικές ανακρίβειες
μπορούν να προκύψουν σε περιπτώσεις όπου οι άνθρωποι αποτυχαίνουν να ξεχωρίσουν
τη διαφορά ανάμεσα στην πραγματικότητα και τη φαντασίωση. Το εν λόγω φαινόμενο
ονομάζεται στην Αγγλοσαξωνική ορολογία confabulation. Για παράδειγμα, όταν
γονείς περιγράφουν ανύπαρκτα γεγονότα της παιδικής ηλικίας των παιδιών τους,
συχνά τα ενήλικα πλέον παιδιά όχι μόνο αποδέχονται ως πραγματικές αυτές τις
αφηγήσεις αλλά προσθέτουν και επιπρόσθετες λεπτομέρειες δικής τους σύλληψης που
τις θεωρούν απόλυτα σωστές. Σε ένα σχετικό πείραμα, ένα εντυπωσιακότατο 26% των
συμμετεχόντων απέτυχε να διακρίνει τη
διαφορά ανάμεσα στη φαντασία και στην πραγματικότητα. Επίσης, πολλά παραδείγματα
ψευδών αναμνήσεων οφείλονται στα λεγόμενα «schema driven errors» δηλαδή «Λάθη
που οφείλονται σε σχήματα.» Τα «Σχήματα» είναι οργανωμένα πακέτα γνώσης που
κατευθύνουν και διαμορφώνουν τη μνήμη. Με αυτόν τον τρόπο διευκολύνουν την
κατανόηση του υλικού προς εκμάθηση και αποστήθιση αλλά συχνά μπορεί να
προκαλέσουν παραμορφώσεις των αναμνήσεων. Το 1932 για παράδειγμά, ο Frederic
Bartlett περιέγραψε αυτή τη διαδικασία στο βιβλίο του «Remembering.» Ο Barlett
διάβασε ένα Παραμύθι με τον τίτλο «Ο Πόλεμος των Φαντασμάτων» σε συμμετέχοντες
οι οποίοι, όπως ανακάλυψε, ξέχασαν λεπτομέρειες που δεν τους ήταν οικείες και
μεταμόρφωσαν τις πληροφορίες που δέχτηκαν κατά τρόπο τέτοιο ώστε να είναι πιο
κατανοητές από τους ίδιους. Αυτό το φαινόμενο προκύπτει και σε καταστάσεις τις
καθημερινότητας. Για παράδειγμα, συμμετέχοντες σε σχετικά πειράματα, θυμούνται
αρκετά καλά το συμβατικό διάκοσμο του γραφείου ενός ψυχολόγου που
επισκέπτονται, όπως για παράδειγμα τη βιβλιοθήκη του, αλλά ξεχνούν ασυνήθιστα
αντικείμενα που είχαν τοποθετηθεί επίτηδες εκεί πέρα όπως για παράδειγμα ένα
καλάθι για πικ-νικ. Φαίνεται λοιπόν ότι πολύ συχνά, λανθασμένες πληροφορίες που
κυκλοφορούν ανεξέλεγκτες μπορεί να μετατραπούν σε αναπόσπαστα στοιχεία της
συλλογικής πραγματικότητας. Ιδιαιτέρα μάλιστα εξαιτίας της επιρροής του
διαδικτύου το οποίο τις διαδίδει με ακαριαία σχεδόν ταχύτητα. Για παράδειγμα,
ψηφιακές προσομοιώσεις του τροχαίου ατυχήματος που προκάλεσε το θάνατο της
πριγκίπισσας Diana συχνά ερμηνεύονται ακόμα και σήμερα ως πραγματικές
μαγνητοσκοπήσεις του εν λόγω περιστατικού.
Έτσι λοιπόν, το μεγαλύτερο κομμάτι των εκδηλώσεων του
Mandela Effect μπορεί να οφείλεται σε λανθασμένες αναμνήσεις οι οποίες
ενθαρρύνονται από την κοινωνική παραπληροφόρηση. Επίσης, το γεγονός ότι τα
περισσότερα κρούσματα αφορούν την απλή καθημερινότητα, υπονοεί ότι είναι
αποτελέσματα επιλεκτικής προσοχής. Ωστόσο το συμπέρασμα που προκύπτει από όλα
αυτά είναι ότι η συλλογική μνήμη των σύγχρονων κοινωνιών είναι εξαιρετικά
αδύναμη και ευάλωτη σε κάθε είδους επιρροές. Παραζαλισμένοι από τον πακτωλό των
πληροφοριών που μας κατακλύζουν ασταμάτητα μέσα από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης
και τα Social Media, τα οποία υποφέρουν
από την επιδημία των fake news, όχι μόνο ξεχνάμε εύκολα, παγιδευμένοι σε ένα
αέναο παρόν, αλλά μεταμορφωνόμαστε σταδιακά σε άβουλα υποχείρια. Σε αυτό το σημείο
καλό θα ήταν να θυμηθούμε τη ρήση του συγγραφέα Τζωρτζ Οργουελ ο οποίος,
στο βιβλίο του «1984» περιγράφει μια
αυταρχική δυστοπία του μέλλοντος. Εκεί δηλώνει ότι όποιος ελέγχει το παρελθόν,
δηλαδή τη συλλογική μνήμη, ελέγχει και το παρόν. Πως μπορούμε να ξέρουμε ότι
κάτι τέτοιο δεν έχει ήδη αρχίσει να συμβαίνει μέσα από την εφαρμογή της
κοινωνικής μηχανικής και ότι όλα αυτά τα φαινόμενα ψευδών αναμνήσεων δεν είναι
παρά ασήμαντες παρενέργειες ενεργειών που έχουν πολύ βαθύτερη επιρροή στο πως
αντιλαμβανόμαστε το παρελθόν μας , τους εαυτούς μας , το παρόν και το μέλλον
μας;
1. https://en.wikipedia.org/wiki/False_memory
2.
https://theconversation.com/the-mandela-effect-and-how-your-mind-is-playing-tricks-on-you-89544
3. https://www.snopes.com/news/2016/07/24/the-mandela-effect/