Του αστροφυσικού Χαρίτων Τομπουλίδη
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο 5ο τεύχος του περιοδικού Unlocking the Truth
Ξέρει κανείς ή, καμία, ποια είναι η Ισινόη; Ή η Ιμαλία; Ή η Χαλδήνη; Μόνο οι πορωμένοι με την αστρονομία θα έλεγαν ότι είναι φεγγάρια του Δία. Καλά. Είναι φεγγάρια του Δία, αλλά τα ονόματά τους δε μοιάζουν λίγο αρχαιοελληνικά; Μήπως έχουν παλαιότερη ιστορία;
Όλα ξεκίνησαν μια κρύα ημέρα, με διακοπή νερού στην πόλη μας και κρύο. Τι κάνεις τότε; Ξαπλώνεις στο κρεβάτι και διαβάζεις για το έργο του Γαλιλέο Γαλιλέι. Ήταν ο πρώτος που με το τηλεσκόπιο του, το 1609, είδε για πρώτη φορά τέσσερα αστεράκια να περιφέρονται γύρω από τον Δία. Τέσσερεις δορυφόρους. Και ενώ ήθελε να τους ονομάσει «Μεδίκεια Άστρα», τιμώντας το όνομα του «εργοδότη» του Κόζιμο Β΄ των Μεδίκων, επικράτησαν τελικά τα ονόματα Ιώ, Ευρώπη, Γανυμήδης και Καλλιστώ, που τα έδωσε ο Γερμανός αστρονόμος Σύμων Μάγιερ, το 1614. Δεν θα χαίρονταν καθόλου ο Γαλιλέο Γαλιλέι, αν ήξερε ότι τα ονόματα αυτά ήταν ονόματα ερωμένων του Δία που τελικά επικράτησαν!!! Και όχι μόνο αυτό, αλλά τελικά, πολλές από τις ερωμένες του Δία θα γίνονταν φεγγάρια του!!!
Ο Δίας μέχρι σήμερα έχει 79 φεγγάρια από τα οποία τα 51 έχουν «βαπτισθεί». Έχουν πάρει όνομα από την Παγκόσμια Αστρονομική Ένωση. Και από αυτά τα ονόματα, που όλα είναι ηρωίδες της ελληνικής μυθολογίας (με εξαίρεση μόνο τον οινοχόο των θεών Γανυμήδη), παραπάνω από τις μισές, ήταν ερωμένες του Δία. Τα 27, από τα 51 φεγγάρια, πέρασαν από το κρεβάτι του Δία. Ή τέλος πάντων, ο Δίας έκανε έρωτα μαζί τους και απέκτησε και παιδιά μαζί τους. Και αυτά τα τίμησε η Αστρονομική Ένωση. Και ειδικά τις κόρες!!! Οι δεκαπέντε κόρες του Δία, έγιναν κι αυτές φεγγάρια του Δία. Βέβαια οι κόρες αυτές δεν ήταν της Ήρας. Κι αυτή ήταν ερωμένη του στην αρχή, αλλά ήταν πιο καπάτσα από τις άλλες, και έγινε η επίσημη γυναίκα του. Και παρθένος, παρ’ ότι είχαν κάνει έρωτα στην αρχή. Σας θυμίζει τίποτε αυτό; Δεν κατέληξε όμως στον ουράνιο χώρο του Δία. Ενώ οι: Ιώ, Ευρώπη, Καλλιστώ, Ισονόη, Δία, Λυσιθέα, Ιμαλία, Θήβη, Αδράστεια, Θεμιστώ, Λήδα, Μεγακλείτη, Αυτονόη, Καλλιρρόη, Καλύκη, Ευάνθη, Θυώνη, Αρπαλύκη, Ερμίππη, Ανάγκη, Αίτνη, Ταϋγέτη, Χαλδήνη, Ερινόμη, Κάρμη, Ευρυδόμη, Ελάρα, που έχουν ωραία ονόματα, όμορφων γυναικών κοσμούν σήμερα την ακολουθία που πλανήτη Δία σαν ονόματα δορυφόρων του. Στην ελληνική μυθολογία ήταν οι ερωμένες του. Και οι: Ευπορία, Ορθωσία, Σπονδή, Καλή, Κόρη, Πασιθέα, Ηγεμόνη, Θελξινόη, Αρχή, Καλλιχόρη, Καρπώ, Ευκελάδη, Κυλλήνη, Αδράστεια, Έρση είναι χαριτωμένα ονόματα από τις κόρες του Δία έγιναν φεγγάρια του. Μένει στο τέλος η Σινώπη, που έμεινε μόνη της σε όλη της τη ζωή στο μέρος όπου σήμερα είναι η πόλη Σινώπη, στον Εύξεινο Πόντο. Είναι η μόνη γυναίκα που δεν μπόρεσε ούτε ο Δίας, ούτε κανένας άλλος άνδρας να την πλησιάσει και σαν παρθένος έζησε όλη της τη ζωή. Αν προσθέσουμε τώρα και τις άλλες συζύγους και τροφούς του Δία, συμπληρώνεται όλο το παλάτι του Δία, που τόσο όμορφα κοσμεί εδώ και 4,6 δισεκατομμύρια χρόνια τον ουράνιο θόλο.
ΟΙ ΓΙΓΑΝΤΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΤΕΡΑΤΑ ΤΟΥ ΚΡΟΝΟΥ.
Ο Κρόνος είναι ο πιο μακρινός πλανήτης που φαίνεται με γυμνό μάτι. Είναι χαμένος μέσα στα σκοτάδια και τα κρύα του ηλιακού μας συστήματος, με θερμοκρασίες κάτω από -140 βαθμούς. Ενώ ο ίδιος είναι τόσο ελαφρύς, που αν τον ρίχναμε σε μια μεγάλη θάλασσα θα επέπλεε σαν καραβάκι, τα φεγγάρια του είναι γίγαντες και τέρατα που τον συνοδεύουν. Τόσους πολλούς όμως γίγαντες και τέρατα δεν είχε η ελληνική μυθολογία και έτσι στα ονόματα τους προστεθήκαν και θεοί, γίγαντες ή τέρατα από τους βόρειους λαούς που είναι μαθημένοι στα κρύα. Έτσι υπάρχουν ονόματα από Σκανδιναβική, Εσκιμώικη και Κέλτικη μυθολογία. Είναι ο μόνος πλανήτης που «ανακατεύει» πολλές μυθολογίες στα ονόματα των φεγγαριών του. Ας τα δούμε όμως αναλυτικά. Ο Κρόνος μέχρι στιγμής έχει 62 φεγγάρια και αβάφτιστα ακόμη παραμένουν 9 από αυτά. Τα άλλα 53 έχουν πάρει τα ονόματά τους από την IAU(Διεθνή Αστρονομική Ένωση). Τα 23 είναι από την ελληνική μυθολογία, τα 21 από τη σκανδιναβική μυθολογία, από τη μυθολογία των Εσκιμώων Ινουίτ είναι 5. Τέσσερα είναι Κέλτικα. Ας παρουσιάσουμε αυτούς τους συντρόφους του Κρόνου. Ο μεγαλύτερος απ’ όλους είναι ο Τιτάνας, αντιπρόσωπος όλων των τιτάνων, αδερφών του Κρόνου. Υπάρχουν οι τιτάνες Εγγέλαδος, ένας γίγας τιτάνας, ο δυνατός Άτλας, που κρατάει όλο τον ουρανό στους ώμους του, ο Υπερίων και ο Ιαπετός. Δεν θα μπορούσε να λείπει ο μεγάλος τιτάνας Προμηθέας και ο αδερφός του Επιμηθέας με τη γυναίκα του Πανδώρα. Υπάρχει ο γίγαντας γιος της Γαίας, Μίμας και ο εκατοντάγχειρας Αιγαίων. Υπάρχουν και δυο θεοί. Ο Παν και ο μοναδικός της ρωμαϊκής μυθολογίας, ο Ιανός. Ο Πάν έχει τον αδερφό του Δάφνη, μαζί, γιο του Ερμή. Υπάρχει και ο γιος του Δία, ο Πολυδεύκης, από τους Διδύμους. Εκεί στα μακρινά τα κρύα χρειάζεται και η γυναικεία συντροφιά. Έτσι εκτός από την Πανδώρα υπάρχουν οι τιτανίδες Ρέα, Φοίβη, Τελεστώ, Τυθίς, και Διώνη, που ήταν αδερφή του Κρόνου. Υπάρχουν και τρεις από τις Αλκυονίδες νύμφες: η Μεθώνη, η Ανθή και η Παλλήνη. Υπάρχει τέλος και η ωραία και μοναχική νύμφη Καλυψώ, και η ωραία Ελένη, εγγονή του Κρόνου. Αυτό είναι όλο το ελληνορωμαϊκό πάνθεο στα φεγγάρια του Κρόνου.
Από τη μυθολογία των Ινουίτ υπάρχουν οι γίγαντες της μυθολογίας τους, Σίαρνακ, Κίβιουκ, Ίτζιρακ, και Παάλιακ και ο θεός της Σελήνης Τάρκεκ. Από τη μυθολογία των Κελτών υπάρχουν ο γνωστός μας από τον Αστερίξ, θεός της ενότητας ο Τουτάτης, αλλά εδώ με το κέλτικο του όνομα Αλμπιόριξ, η μικρή θεότητα που παρουσιάζονταν με μορφή ταύρου, γι’ αυτό και το όνομα Τάρβος και ο γίγαντας Ερριάπους. Υπάρχει τέλος και στο όνομα της θεάς της γονιμότητας Μπέμπιν, η Μπέμπγιον, ανάμεσα στα φεγγάρια του Κρόνου.
Λογικό είναι να έχουμε και πολλούς γίγαντες της σκανδιναβικής μυθολογίας εκεί μακριά στα πέρατα του Κρόνου. Με πρώτο τον ιδρυτή της φυλής των παγωμένων γιγάντων, τον Ύμιρ και μετά τον Θρυμρ(Thrymr). Υπάρχει ο γίγαντας Φόρνγιουτ(Fornjot) και τα παιδιά του: Κάρι (Kári), Λόγκι (Logi), που κυριαρχούσε στη φωτιά, κάτι σαν τον Προμηθέα μας και Έγκιρ(Ägir), αντίστοιχου του Ποσειδώνα, κυρίαρχου της θάλασσας. Ένας ακόμη γίγαντας κυρίαρχος κι αυτός της φωτιάς και πιο τρομερός, είναι και ο Σούρτουρ(Surtr). Μετά είναι οι γίγαντες: Σούττουνγκρ(Suttungr), Φαρμπαούτι (Farbauti), Νάρβι (Narvi), Γκρέιπ ( Greip),Χυρρόκκιν (Hyrrokkin) και ο Μπέργελμιρ (Bergelmir), αντίστοιχου του δικού μας Επιμηθέα, ή αν θέλετε του Νώε, που επέζησε με τη γυναίκα του του Κατακλυσμού. Υπάρχουν και γίγαντες λύκοι. Ο Φένριρ( Fenrir) με τα παιδιά του Χάτε(Hate) και Σελ(Sköll). Δεν λείπουν και γυναίκες γίγαντες. Η Μπέστλα (Bestla), μάνα του μεγάλου Ούντεν(Odin), του μεγαλύτερου θεού της Σκανδιναβικής μυθολογίας που έγινε ο Γερμανός Βόταν(Wotan), η Σκάθι (Skathi) και η Γαρνσάξα(Jarnsaxa). Στα φεγγάρια του Κρόνου υπάρχει και ένας θεός από την σκανδιναβική μυθολογία. Ο Μουντιλφάρι ( Mundilfari), πατέρας της θεάς του ήλιου, Σουλ, γιατί ο ήλιος στη σκανδιναβική μυθολογία είναι θηλυκός, και του θεού του φεγγαριού Μάνι.
ΣΑΙΞΠΗΡ ΣΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ
Γνωρίζετε ότι οι ήρωες και οι ηρωίδες του Σαίξπηρ δίνουν παραστάσεις κάθε βράδυ στον ουράνιο θόλο; Δίνουν στην Σκηνή του πλανήτη Ουρανού. Ποιος όμως τους βλέπει; Οι «μεγάλοι» πρωταγωνιστές φαίνονται με μεγάλα τηλεσκόπια, αλλά τους μικρούς πρέπει κανείς να πιάσει πρώτο τραπέζι ή τις πρώτες θέσεις της πλατείας για να τους δει. Αυτοί όμως δεν το βάζουν κάτω και συνεχίζουν να παίζουν στη Σκηνή και χωρίς θεατές. Εδώ και σχεδόν 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια. Ο Ουρανός μέχρι στιγμής έχει 27 φεγγάρια. Είκοσι πέντε είναι ήρωες του Σαίξπηρ και δύο του Αλεξάντερ Πόουπ. Οι δύο του Πόουπ είναι από το έργο του «Η απαγωγή της μπούκλας». Είναι το «μελαγχολικό πνεύμα» του έργου, ο νάνος Ουμβριήλ (Umbriel) και η Μπελίντα, που ο θαυμαστής της της κόβει μια μπούκλα και την κρύβει. Λέτε αυτήν να ψάχνει ακόμη η ηρωίδα στην άκρη του ηλιακού μας συστήματος; Τα άλλα 25 φεγγάρια του Ουρανού είναι ήρωες του Σαίξπηρ. Οι περισσότεροι (10) από την «Τρικυμία». Υπάρχουν ο λόρδος Φρανσίσκο, ο «δαίμονας» ιθαγενής Κάλιμπαν και η μάγισσα μητέρα του, Σύκοραξ. Δε θα μπορούσε να λείπει και ο καλός μάγος Πρόσπερο, με την κόρη του Μιράντα και τον πιστό του «δαίμονα» Άριελ. Υπάρχει ο θεός Σέτεβο και ο γιος του βασιλιά Αλόνσο της Νάπολης, Φερδινάνδος (Ferdinand). Υπάρχει ένας γελωτοποιός, ο Τρινκούλο και ένας μεθυσμένος μπάτλερ, ο Στεφάνο. Τρία φεγγάρια είναι από «To Όνειρο Θερινής Νυκτός». Ο βασιλιάς των Ξωτικών Όμπερον, η βασίλισσα Τιτάνια και ο σκανδαλιάρης Πακ (Puk). Τα άλλα φεγγάρια είναι ήρωες από πολλά έργα του Σαίξπηρ. Από τον «Άμλετ» υπάρχει κόρη του βασιλικού συμβούλου, Πολώνιου, η Οφηλία. Υπάρχει η μικρότερη κόρη του βασιλιά Ληρ, η Κορδήλια και κόρη του Κάλχα Χρυσηίδα, από το έργο «Τρωίλος και Χρυσηίδα». Η Μπιάνκα, από «Το Ημέρωμα της Στρίγγλας» (γνωστό και ως «Η Στρίγγλα που έγινε Αρνάκι»). Υπάρχει η η γυναίκα του Οθέλου, Δεισδαιμόνα και δε θα μπορούσε να λείπει από την Σκηνή και η Ιουλιέτα και μία νεραϊδοβασίλισσα από το ίδιο έργο, η Μαμπ. Από τον «Έμπορο της Βενετίας» υπάρχει η Πόρσια. Η Ροζαλίντα από το «Όπως σας αρέσει». Ο Κιούπιντ(Cupid) από τον «Τίμωνα τον Αθηναίο» και η Περδίτα, κόρη του βασιλιά Λεόντιου της Σικελίας, από το έργο «Χειμωνιάτικο Παραμύθι». Υπάρχει στο τέλος και μια Μαργαρίτα, όχι η βασίλισσα της Αγγλίας, αλλά μια υπηρέτρια στο έργο του Σαίξπηρ «Πολύ κακό για το τίποτα».
Τώρα, αν φτάσατε ως εδώ, σημαίνει ότι δεν ήταν μια φασαρία για το τίποτα. Ότι δεν χάσατε το χρόνο σας για το τίποτα, αλλά συμμετείχατε κι εσείς, έστω νοερά, στο θίασο των ηρώων του Σαίξπηρ, που δίνουν κάθε βράδυ την παράστασή τους στη σκηνή του θεάτρου «Ουρανός», που με ευνοϊκές συνθήκες, θα σας πάρει 8,5 χρόνια για να τους επισκεφτείτε και να απολαύσετε τις παραστάσεις τους.
Η ΘΑΛΑΣΣΑ, Η ΛΑΡΙΣΣΑ, Η ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΚΑΙ Η ΝΥΧΤΑ ΣΤΟΝ ΟΥΡΑΝΙΟ ΘΟΛΟ.
Ο Δίας ήταν ο άρχοντας του πάνω κόσμου. Ο Πλούτων, ο αδερφός του ήταν ο άρχοντας του Κάτω Κόσμου. Ο ΠΛΟΥΤΩΝ, μέχρι στιγμής έχει πέντε δορυφόρους και όλοι συνδέονται με τον Κάτω Κόσμο. Έτσι τα φεγγάρια του Πλούτωνα ονομάζονται: Χάρων, Ύδρα, Νύχτα, Κέρβερος και Στύγα!!! Φοβερά και τρομερά ονόματα.
Ο Χάρων, ήταν ο βαρκάρης που περνά τις ψυχές στον Κάτω Κόσμο. Η Ύδρα, το τέρας με τα πολλά κεφάλια, η Λερναία Ύδρα. Η Νύχτα (Νυξ), η θεότητα του απόλυτου σκοταδιού. Ο Κέρβερος, ο τρομερός σκύλος με τα τρία κεφάλια που φύλαγε την πύλη του Άδη. Και η Στύγα (Στυξ), το ποτάμι που διέσχιζαν οι νεκροί για να φτάσουν στον Κάτω Κόσμο. Ο άλλος τους αδερφός, ο ΠΟΣΕΙΔΩΝ, πήρε τη θάλασσα. Αυτός πόσους και ποιους έχει σαν ακολούθους στον ουράνιο θόλο; Δεκατέσσερις ακολούθους βρήκαμε μέχρι τώρα και μόνο έναν αφήσαμε αβάφτιστο. Οι άλλοι δεκατρείς είναι θεότητες της θάλασσας, γυναίκες, με εξαίρεση, τον Τρίτωνα και τον Πρωτέα. Ο Τρίτων ήταν θαλάσσια θεότητα, γιος του Ποσειδώνα, ενώ για τον Πρωτέα υπάρχουν πολλοί μύθοι. Ήταν πάντως, όπως το λέει και το όνομα του, πρωτογενής θαλάσσιος δαίμονας, βασιλιάς, με μαντικές ικανότητες και ικανός να αλλάζει συνέχεια μορφές. Σύμφωνα όμως με τον Όμηρο, ήταν υποτακτικός του Ποσειδώνα. Όπως και στον ουράνιο θόλο. Οι άλλοι έντεκα ακόλουθοι του Ποσειδώνα είναι γυναικείες θεότητες των υδάτων. Οι πιο γνωστές ήταν οι Νηρηίδες. Πενήντα έως εκατό νύμφες, που προσωποποιούσαν τις καταστάσεις και τα χαρακτηριστικά της θάλασσας, συνήθως φιλικές με τους ανθρώπους. Κόρες του Νηρέα και της Δωρίδας. Απ’ αυτές, συνοδεύουν τον Ποσειδώνα στον ουρανό, σαν φεγγάρια του, επτά. Οι: Νηρηίδα(γενικό όνομα), Γαλάτεια, Αλιμήδη, Σαώ, Λαομέδεια, Νησώ και Ψαμάθη. Παρέα έχουν και μια αντιπρόσωπο των νυμφών του γλυκού νερού, την Ναϊάδα. Ο Ποσειδώνας έχει και μια κόρη του μαζί. Την Δέσποινα. Kαι μια ερωμένη. Την Λάρισσα. Για τελευταίο δορυφόρο άφησα και αυτήν στην οποία κυβερνούσε ο Ποσειδώνας. Τη Θάλασσα. Θεότητα πρωταρχική, ίσως κόρη της Γαίας, ίσως κόρη του Αιθέρα και Ημέρας. Όπως και να έχει το πράμα σήμερα το όνομα της Θάλασσας, συνοδεύει τον χορό του Ποσειδώνα γύρω από τον κυρίαρχο Ήλιο.
Ο ΦΟΒΟΣ ΚΑΙ Ο ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ.
Όταν ο θεός του πολέμου βρίσκεται στον ουρανό, δεν μπορεί και τα επακόλουθά του να μην βρίσκονται παρέα μ’ αυτόν στον ουρανό: Ο φόβος και ο τρόμος. Έτσι τα δύο μικρά φεγγάρια που συνοδεύουν τον πλανήτη Άρη, λέγονται Φόβος και Δείμος, φόβος και τρόμος δηλαδή. Ο Φόβος και ο Δείμος ήταν παιδιά του Άρη και της Αφροδίτης και τον συνόδευαν τακτικά εκεί που πήγαινε και αναφέρονται ακόμη και στην Ιλιάδα του Ομήρου.
ΤΟ ΦΩΣ, ΤΟ ΣΕΛΑΣ, ΜΑΣ ΣΥΝΟΔΕΥΕΙ.
Για τη Σελήνη δε θα γράψουμε πολλά, γιατί θα ήθελε τόμους. Η Σελήνη είναι ο δορυφόρος της Γης. Κανένα άλλο ίσως ουράνιο σώμα δεν έχει πολυτραγουδηθεί και υμνηθεί όσο το φεγγάρι. Θεοποιήθηκε από όλους τους λαούς για πολλούς λόγους αλλά κυρίως για υπαρξιακούς. Ήταν από την αρχή της ιστορίας μας η χρονοποιός μας. Ας μην ξεχνάμε ότι τα ημερολόγια μας όλα σχεδόν ήταν σεληνιακά και κατάλοιπό τους είναι η λέξη «μήνας» που προέρχεται από το όνομα της Σελήνης που ήταν Μήνις. Αλλά και σαν σύζυγος του Ήλιου κατείχε και το όνομα Νεαίρα, δηλαδή το νέο φεγγάρι, και οι κόρες τους, σύμφωνα με την Οδύσσεια, φύλαγαν τις τριακόσιες πενήντα αγελάδες του Ήλιου που αντιστοιχούσαν στις ημέρες των δώδεκα σεληνιακών μηνών ενός ατελούς σεληνιακού έτους. Επειδή η Σελήνη ήταν βασικό στοιχείο για την ύπαρξη του ανθρώπου με το σέλας της – το φως - (από όπου και η λέξη Σελήνη), σε πολλούς λαούς ήταν αρσενικό και θηλυκό στοιχείο συγχρόνως. Αλλά και ο Πλάτων στο «Συμπόσιό» του την αναφέρει ως «η Σελήνη αμφοτέρων μετέχει», δηλαδή, αρσενική και θηλυκή, ιδέα που και οι ορφικοί συμμερίζονταν που την χαρακτήριζαν και μητέρα του χρόνου. Στην ελληνική μυθολογία (Θεογονία Ησιόδου) η Σελήνη ήταν κόρη του Τιτάνα Υπερίωνα και της Τιτανίδας Θείας. Ήταν αδερφή της Ηούς(Αυγής) και του Ήλιου, που την φώτιζε πάντα για να δείξει την αδερφική του αγάπη. Πάντα ήταν Πραιώνια, πρόκοσμη, προκατακλυσμαία , νύμφη ωραία….., λατρεία υψωμένων καρδιών και τραχήλων… Έκλαγη, θεία, γλυκιά και καλή, φωτισμένη, σαν μετέωρο θέλγητρο, ….ερώτων ακόνι…όπως γράφει και ο ποιητής μας Φιλύρας.