Ο στρατός των φαντασμάτων που εμφανίζεται κάθε άνοιξιν εναερίως εις μίαν ακτήν της Κρήτης – ΕΣΤΙΑ, 23/5/1930, ΑΚΡΟΠΟΛΗ, 1/6/1930
Στην νοτιοανατολική πλευρά του νομού Χανίων, βρίσκεται το Φραγκοκάστελλο, όπου κάθε χρόνο από τις 31 του Μάη και για μια εβδομάδα, οι θρυλικοί Δροσουλίτες ξεκινούν την πορεία τους από την ανατολή και κινούνται προς την δύση. Κάθε πρωινό λίγο πριν την ανατολή του ηλίου, ανθρώπινες σκιές εμφανίζονται να ξεκινούν από το ερειπωμένο μοναστήρι του Αγίου Χαραλάμπους και κατευθύνονται προς την παραλιακή περιοχή του Φραγκοκάστελλου. Μοιάζουν έντονα με πολεμιστές ντυμένους στα μαύρα, αρματωμένους με οπλισμό, παρόμοιο με εκείνο της επανάστασης ενάντια στους Τούρκους. Στην συνείδηση των κατοίκων έχουν συνδεθεί με τις ψυχές των αγωνιστών του Χατζη-Μιχάλη Νταλιάνη που έπεσε μετά από μάχη με στρατεύματα Τούρκων το 1828. Φασματικοί πολεμιστές, φαντασία, ή ένα τοπικό φυσικό φαινόμενο που έγινε θρύλος; Τον Ιούνιο του 1929 και 1930 ο Άγγελος Τανάγρας και η Εταιρία Ψυχικών Ερευνών επισκέφτηκαν την Κρήτη, με σκοπό να ερευνήσουν, να φωτογραφίσουν, και να κινηματογραφήσουν το φαινόμενο.
Σε άρθρο του με τίτλο «Το όραμα των Δροσουλιτών» στην εφημερίδα ΕΣΤΙΑ, τον Μάιο του 1930, ο Άγγελος Τανάγρας γράφει για τις ετοιμασίες του ταξιδιού και τις σκάψεις του. Ακολουθεί το άρθρο του αυτολεξεί.
«Η αποστολή της Εταιρείας Ψυχικών Ερευνών θά προσπαθήση νά φθάση και εφέτος εις τήν επίλυσιν ενός περιεργοτάτου ζητήματος, εις τό οποίον η λαϊκή φαντασία προσέδωσε μορφήν θρύλου, όνομα ιδιαίτερον, καί διά τό οποίον έχει γράψει η ζητούσα σήμερον συμπληρωματικάς πληροφορίας «ΕΣΤΙΑ», καί άλλοτε. Εις τήν Ν. ακτήν της Κρήτης, καί δη τόν Θυμέκαμπον του Φραγκοκαστέλλου, εις τό μέρος ένθα τήν 17ην Μαΐου 1828 έπεσαν ηρωικώς μαχόμενοι οι 385 εθελονταί του στρατηγού Χατζημιχάλη μετά διπλασίου αριθμού Τούρκων του Μουσταφάμπεη, παρετηρείτο κατ’έτος καί τήν αυτήν ημερομηνίαν υπό των κατοίκων τό εξής: Ολίγα λεπτά προ τής ανατολής του ηλίου, στρατός σκιών ανά διμοιρίας προχωρών, εφαίνετο βαίνων εις τόν αέρα άνωθεν της θαλάσσης πρός τό Φραγκοκάστελλον, εις τόν οποίον πολλοί βεβαιούν, ότι βλέπουν όπλα, ιππείς, σημαίας κτλ. Τό δέ όραμα διαλύεται αμέσως μέ τάς πρώτας ηλιακάς ακτίνας.
Η λαϊκή φαντασία, ως είπομεν, συνέδεσε τό όραμα μέ τούς σφαγέντας, των οποίων τά πτώματα απεσυνετέθησαν επί τόπου, τά δέ λευκανθέτα όστα ερρίφθησαν μετά έτη μεταξύ των πλησίον της ακτής βράχων. Φυσικά όμως, η επιστημονική κρίσις, εντελώς ασυγκίνητος από αισθηματικούς λόγους, βλέπει άλλας εξηγήσεις, των οποίων τινές μέν απερρίφθησαν ως εντελώς αβάσιμοι, μία δέ εκ των λοιπόν - η του αντικατοπτρισμού – θεωρείται πιθανωτάτη.
Καί πρώτον η ιδέα ομαδικής υποβολής, όπως η ενεργούμενη υπό των φακιρών, απεκλείσθη εντελώς πέρυσιν υπό της μεταβάσης επιτοπίως υπ’εμέ αποστολής. Το φαινόμενον υπάρχει, μαρτυρούμενον υπό πάντων των εντοπίων, αδιακρίτως ηλικίας καί φύλου. Επίσης είνε απορριπτέα η υπόθεσις παραισθήσεως εκ της σκιάς του οδοντωτού πρανούς ή δένδρων των Λευκών ορέων, όπισθεν των οποίων ανατέλλει ο ήλιος, κατόπιν αποδεικτικών πειραμάτων, άτινα έγιναν πέρυσι υπό του αρχιμανδρίτου κ. Μανουσέλη καί εμού εις τήν εγκαταλελειμμένην Μονήν του Αγίου Χαραλάμπους.
Όντως τό φαινόμενον τούτο, παρατηρούμενον πολλάκις καί εις τόν Σαρωνικόν, εις άλλα δέ μέρη, ιδίως εις τό στενόν της Ιταλίας (Φάτα μοργκάνα) καί εν Αιγύπτω, φαίνεται εξηγούν επαρκώς τούς Δροσουλίτας. Πολλοί ενθυμούνται ενίοτε από τό Φάληρον νά είδαν τούς κίονας του Σουνίου άνω-θεν των Φλεβών ή τόν ισθμόν της Κορίνθου ανεστραμμένον εις τά βάθη του Σαρωνικού.
Αιτία τούτου είνε άνισος θέρμανσις των στρωμάτων της ατμοσφαίρας, όταν υπάρχουν πολλοί ατμοί, εις τούς οποίους αντανακλώνται μακρυναί εικόνες ως επί κατόπτρου. Όντως δέ καί οι Δροσουλίται φαίνονται όταν είνε καιρός νότιος καί πρόκειται νά πνεύση βορράς, πιθανώς δέ ο αντικατοπτρισμός νά προέρχεται έκ των ακτών της Κυρηναϊκής, απεχούσης εκείθεν 300 χιλιόμετρα.
Εν τούτοις υπάρχουν καί μετά τήν παραδοχήν της υποθέσεως αυτής καί πολλά σημεία μή εξηγούμενα επαρκώς. Διατί οι Δροσουλίται νά μήν έχουν κατεύθυνσιν μέ τήν φυσικήν κάθοδον των ακτίνων εκ των άνω πρός τά κάτω, αλλά νά φαίνωνται πλησίον του εδάφους καί εκ ΒΑ πρός ΝΔ;… Διατί κατ’έτος νά εμφανίζεται τό όμοιον όραμα καί όχι άλλο;…
Πρό τριών ετών, αγγλική αποστολή μεταβάσα εις Φραγκοκάστελλον, υπό τον βουλευτήν κ. Μπένεττ, έμεινε μόνον δύο ημέρας, ενώ τό φαινόμενον παρήχθη τρείς ημέρας κατόπιν. Πέρυσιν η ελληνική αποστολή, μολονότι έμεινεν εις τήν Μονήν του Αγίου Χαραλάμπους δέκα όλας ημέρας, ουδέν κατώρθωσε νά ιδή, ένεκα δυσμενών καιρικών συνθηκών.
Πάντως εφέτος ελπίζω, ότι ο καιρός θά είνε ευνοϊκός καί ου μόνον η αντίληψις, αλλά καί η κινημα-τογράφησις του φαινομένου θά καταστή δυνατή διά τελείου μηχανήματος, οφειλομένου εις δω-ρεάν της φιλεπιστήμονος κ. Αλεξάνδρας Χωρέμη. Όντως δέ, μόνον η υπό επιστημόνων παρακο-λούθησις του φαινομένου καί ει δυνατόν η αποτύπωσις του ,θά δώση τήν λύσιν του, εφ’όσον σήμερον η ψυχική έρευνα μέ τάς παρατηρήσεις της εις τά λεγόμενα στοιχειωμένα σπίτια, από ε-τών ακατοίκητα, όπου από καιρού εις καιρόν παρατηρούνται περίεργοι εμφανίσεις, σχετικαί μέ εγκλήματα καί βιαίους θανάτους, έχει, εν περιπτώσει αποκλεισμού του αντικατοπτρισμού, άλλην εξήγησιν: Την «ψυχοσκοπικήν», καθ’ήν άτομα θανόντα μέ ισχυρούς μονοϊδεασμούς καί εκ βιαίου θανάτου εμποτίζουν τό περιβάλλον ιδίως που μένουν εκεί λείψανα ή σκελετοί των μέ κάποιαν απορροήν ή εκπομπήν , η οποία τείνει υπό ωρισμένας συνθήκας νά επαναλαμβάνη τήν σκηνήν του τέλους των, μάλλον αυτοματικώς, ως πλαξ κινηματογράφου.
Το φαινόμενον τούτο απεδείχθη υπό των πειραμάτων του καθηγητού Φίσερ του Πανεπ. της Πρά-γας καί ως εν των σπουδαιοτέρων διά τήν ανίχνευσιν των μεγάλων προβλημάτων της ζωής, αξίζει όντως κάθε κόπον προς σαφήνισίν του».